تاکید کتب ملی بر حداقل توانمندیهای مورد انتظار
موضوع تدوین کتابهای مرجع دندانپزشکی و معرفی آنها به عنوان منبع آزمون دستیاری دندانپزشکی یکی از مباحث پر چالش دندانپزشکی طی سالهای اخیر است. بار دیگر با نزدیک شدن به زمان برگزاری آزمون دستیاری دندانپزشکی و متعاقب آن اعلام منابع آزمون سال آینده بحث کتاب ملی به یکی از موضوعات داغ دندانپزشکی تبدیل شده است.
چندی پیش دکتر رضا پورعباس، استاد پریودنتولوژی دانشکده دندان پزشکی تبریز، در واکنش به نامه رئیس انجمن دندانپزشکان عمومی ایران خطاب به وزیر بهداشت، نامهای خطابه به وزیر بهداشت نوشت و به برخی مسائل طرح شده نظیر موضوع کپیرایت کتابهای ملی پاسخ داد. متن این نامه را در ادامه میخوانید:
بسمه تعالی
جناب آقای دکتر سید حسن هاشمی
وزیر محترم بهداشت درمان و آموزش پزشکی
احتراماً چندی پیش نامهای از طرف رئیس انجمن دندانپزشکان عمومی خطاب به جنابعالی در خصوص کتابهای مرجع دندانپزشکی عمومی، در جراید و فضاهای مجازی انتشار یافت. اینجانب بهعنوان استاد پایهٔ ۳۱ دانشگاه و کسی که سالها ی عمر خود را وقف تدریس و تحقیق در زمینه آموزش پزشکی ونیز پزشکی مبتنی بر شواهد در دانشگاههای داخل و خارج از کشورگذراندهام، نامهٔ مذکو را بسیار به دور از انصاف و بدون در نظر گرفتن واقعیتهای موجود یافتم، لذا بر خود لازم دیدم تا نکاتی را بشرح زیر در این مورد به عرض برسانم.
همانگونه که مستحضر میباشید کتابهای مرجع دندانپزشکی عمومی با مساعی و تلاشهای بسیار توسط حدود ۶۰۰ نفر از اعضای هیات علمی دانشگاههای سراسر کشور و حتی برخی از اعضای هیات علمی ایرانی که در دانشگاههای معتبر بین المللی در اروپا و آمریکای شمالی تدریس مینمایند، به رشتهٔ تحریر درآمده است. بیاعتبار کردن این تلاشها و فاقد ارزش علمی دانستن آنها، جای بسی شگفتی و تاسف میباشد!
نظام آموزش دندانپزشکی کنونی وارث بیبرنامهگی و از هم گسیختگیهای عدیدهای میباشد که ریشه آنها به سالها قبل و دولتهای پیشین برمی گردد. گسترش بیرویهٔ دانشکدههای دندان پزشکی، بدون «نیاز سنجی» در عرصههای واقعی و از طرفی توجه ناکافی به مقوله «اعتبار بخشی»، میراثی را به مسئولین فعلی دبیرخانه آموزش دندانپزشکی و تخصصی کشور وانهاده بود که مدیریت آنهارا بس دشوار و بلکه ناممکن مینمود. در مجموعهای بسیار ناهمگن با تعدادی (بیش از نیاز واقعی) از دانشکدههای دندان پزشکی که نیمی از آنها فاقد امکانات آموزشی و بعضاً کمتر از یک آموزشگاه بودند! ودانشکدههایی که اعضای هیات علمی آنها متشکل از تعداد انگشت شماری از استادیاران جوان که اولین روزهای تدریس خود را شروع میکردند، «برنامه ریزی»، «مدیریت» و «پایش» آموزشی، امری ناشدنی مینمود! خوشبختانه تدوین کتابهای درسی نه تنها در استاندارد سازی محتوای آموزشی، گام بسیار مهمی بود بلکه زیر ساختهای لازم را برای «اعتبار بخشی» و «ارزشیابی» آتی این دانشکدهها را نیز فراهم نمود.
لازم به ذکر است که آنچه ارزش این کتابهای مرجع و محصولات علمی را دو چندان میکند (بر خلاف آنچه که در نامهٔ فوق الذکر ادعا گردیده است) الزام به رعایت حقوق مصنفین و مولفین (کپی رایت) میباشد. در واقع برای نگارش این کتابها مجموعهای از افراد هنرمند و گرافیست، با دریافت نقطه نظرات نویسندگان، اقدام به تولید بروندادهای «اصیل» آموزشی نمودهاند. از طرفی بسیاری از تصاویر کلینیکی مربوط به کیسهای نویسندگان بوده و به هیچ وجه کپی برداری نبوده است. با این وجود؛ اینجانب مواردی از عدم دقت در خوداری از درج تصاویر ویا نمودارهای ماخوذه از برخی منابع را رد نمیکنم و مصرانه بر رفع آنها در ویراشهای بعدی این کتابها ابرام دارم. اساساً انجام چنین کار بدیع وعظیمی بدون مشکلات و برخی کاستی هامیسر نبود. وجود برخی اشتباهات تایپی علی رغم وارسیهای متعدد نیز اجتناب ناپذیر بوده است که حتماً در سری دوم چاپ؛ رفع و اصلاح آنها مد نظر خواهد بود. اما اینکه رئیس انجمن دندانپزشکان عمومی این کتابها را «مملو از اشتباهات ترجمه، غلطهای املایی و مفهومی» دانسته، یابدلیل عدم آشنایی ایشان با مفهوم کلمه مملو و در غیر اینصورت سیاه نمایی و غیر منصفانه میباشد.
اینکه ادعا میشود این کتابها جایگزین کتابهای رفرنس بین المللی خواهند بود، اصلاً صحیح نیست! اصولاً چنین ادعایی نه از طرف دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی و نه از طرف نویسندگان کتابهای مذکورهیچگاه مطرح نبوده و نیست! پر واضح است که برای تمام رشتههای علوم پزشکی و دندان پزشکی، کتابهای درسی متعددی نگاشته شده و میتوانند کماکان مورد بهره برداری قرار گیرند. مطالعه کتابهای درسی به زبان انگلیسی مخصوصاً توسط دستیاران نه تنها توسط دبیر خانه توصیه شده، بلکه استفاده از این کتابهای درسی آن هم آخرین ویراش آنها و به زبان انگلیسی، بعنوان رفرنس امتحانات دانشنامه تخصصی وارتقا دستیاران، الزامی و اجباری میباشد! آنچه در این میان قابل تامل میباشد این است که درغالب کتب انگلیسی، «بایدهای یادگیری» برای یک «دندان پزشک عمومی» مشخص نبوده و بلکه گروه هدف آنها شامل طیف وسیعی از دندان پزشکان عمومی، متخصص و حتی فلو شیپ میگردد! ولی آنچه که کتا بهای مرجع داخلی بر آن تاکید دارند، تربیت استاندارد و بر اساس «حداقل توانمندیهای مورد انتظار» از یک دندانپزشک عمومی در ایران عزیز است. این توانمندیها قبلاً بطور علمی توسط مرکز مطالعات وتوسعه آموزش پزشکی وزارت بهداشت مشخص گردیده، شناخته شده و در دسترس میباشند واینجانب نیز در تدوین آن مشارکت و همکاری داشتهام.
نکته دیگر اینکه خوشبختانه دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی با مسئله کتابهای درسی کاملاً پویا و قابل انعطاف برخورد نموده است بهنحوی که همواره از گروههای آموزشی برای هر چه بهتر نمودن محتوای آنها نظر خواهی و تمام موارد مربوطه را در تدوین کوریکولومهای آموزشی مورد توجه قرار میدهد.
ارجاع کتابهای مرجع به پایاننامهها و آنچه اصطلاحاً gray literature نامیده میشود، نه تنها نقطهٔ ضعفی برای این کتابها محسوب نمیشود بلکه براساس آخرین مبانی و اصول «پزشکی مبتنی بر شواهد» ارجاع به چنین منابعی بر ارزش نگارش این متون میافزاید.ای کاش نویسندهٔ محترم قبل از نگارش نامهٔ خود با تعدادی ازصاحبنظران و افراد مطلع در این باره مشاوره مینمودند.
در خاتمه امید است با مساعی و رهنمودهای مقام محترم وزارت، نه تنها شاهد ارتقای سلامت دهان و دندان و آموزشهای دندان پزشکی در سطح کشور باشیم، بلکه با تعمیق و تکمیل حرکتهای علمی و ارزنده و اصیل، از جمله «تدوین کتابهای درسی» برای گروههای هدف مشخص نظیر پزشکان عمومی، داروسازان و سایر گروهها موجبات تحقق «مرجعیت علمی» کشور عزیزمان را فراهم نماییم.
با احترام
دکتر رضا پورعباس
استاد پریودنتولوژی دانشکده دندان پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز
منبع:دندانه