معجزه آواز در سمفونی دندانپزشکی!

 

گفتگو با «دندان‌پزشک آواز خوان»

اعظم پویان/قانون

ترس از دندان‌پزشکی تجربه زیسته بسیاری از ما است. گاهی آنقدر درد را تحمل می‌کنیم تا به بد‌ترین شکل ممکن از شدت فشار درد، گریزی جز مراجعه به دندان‌پزشک نداشته باشیم. جالب است که بدانیم «دندان‌پزشکی هراسی» خود نوعی بیماری است. آمار‌ها نشان می‌دهند حدود ۵ درصد از مردم دنیا دچار «فوبیای دندان‌پزشکی» هستند و البته ۲۰ درصد هم به‌طور جدی درگیر نگرانی ناشی از مراجعه برای درمان درد دندان هستند. پیوند میان هنر و علم، خلاقیت‌هایی می‌آفریند که با استفاده از آن می‌شود دیگر از دندان‌پزشکی نترسید.
دکتر علی کاظمیان، دندان‌پزشک خلاقی است که با هنر آوازخواندن سعی می‌کند تا از فرصت حواس پرتی بیمارانش استفاده کند و به درمان دندان آن‌ها بپردازد.

دکتر کاظمیان، PhD سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی , استادیار دانشکده دندانپزشکی مشهد و پژوهشگر university hospital Basel سوییس است. او مهرماه امسال در رویداد جهانی تداکس (TEDex) سناباد در مشهد، با موضوع «آواز در سمفونی دندانپزشکی» سخنرانی کرد.
به بهانه سخنرانی در این رویداد جهانی با دکتر علی کاظمیان گفتگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

*ارتباطی میان ایده آواز خواندن برای بیمار‌هایتان، جهت کاهش اضطراب و رشته تخصصی شما که «دندان‌پزشکی اجتماعی» است وجود دارد؟
واقعیت این است که این روش تجربه و اقدامی کاملا شخصی است. در واقع چندان ربطی هم به «دندان‌پزشکی اجتماعی» ندارد. شغل من دو کارکرد دارد؛ یکی استادیار رشته دندان‌پزشک اجتماعی‌ام و از سوی دیگر کار کلینیکی انجام می‌دهم. گمان می‌کنم اگر این تخصص را هم نگرفته بودم، باز هم از این روش استفاده می‌کردم. در واقع یک تجربه شخصی است. یادم می‌آید حدود ده سال قبل در کلینیکی کار می‌کردم روزی برای بیمارم آواز می‌خواندم و جلسه بعد که برادرش برای درمان آمد، بیمار قبلی سه‌تار آورد و همانطور که من برای برادرش کار دندان‌پزشکی می‌کردم آوازی می‌خواندم و او هم سه‌تار می‌نواخت.

*لطفا کمی از رشته تخصصیتان بگویید. دندان‌پزشکی اجتماعی چیست؟
این رشته که در ایران به نام سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی شناخته شده است در کشورهای غربی و توسعه یافته، سابقه طولانی دارد. نزدیک به سه یا چهار دهه است که تقریبا در تمام کشورهای توسعه یافته دپارتمان «Dental Public Health» وجود دارد. در کشور ایران اولین دوره تخصصی در دانشگاه شهید بهشتی، سال۸۱ شروع شد. من هم فارغ التحصیل دوره دومPHD این رشته هستم. این رشته برخلاف اغلب رشته‌های تکمیلی و تخصصی دندان‌پزشکی، ماهیت کلینیکی ندارد. بلکه به جای رابطه مستقیم بالینی میان فرد بیمار و دندان‌پزشک، بیشتر به اقدامات و سیاستگذاری‌هایی در سطح جامعه توجه دارد که سطح سلامت دهان مردم ارتقا پیدا کند. در رشته دندان‌پزشکی اجتماعی آنچه بررسی می‌شود این است که چه مداخلاتی را می‌توان در سطح اجتماع داشت تا سلامت دهان و دندان افراد جامعه ارتقا پیدا کند و نیازشان به خدمات درمانی کمتر شود. به همین دلیل یکی از عناصر مهم دندان‌پزشکی اجتماعی پیشگیری است ولی نه لزوما پیشگیری فردی، بلکه؛ به عنوان سیاست‌ها و برنامه‌هایی که جامعه را به سمت ارتقاء سلامت دهان و دندان سوق دهد. برای روشن شدن مطلب می‌توان مثال فلوریداسیون آب آشامیدنی را زد. در بعضی از کشورهای توسعه یافته و یا خیلی از آن‌ها در نیم قرن گذشته فلوراید به آب شهریشان اضافه شد و آمار جالب توجهی از کاهش نرخ پوسیدگی دندانشان گزارش شد. این در حالی ست که ما در ایران تجربه زیادی در فلوریداسیون آب شهری نداریم.

*آیا برای این روش خلاقانه‌ای که در حرفه‌تان پیش گرفته‌اید، مبنای نظری هم دارید؟
این سکه دو رو دارد. یکی اینکه اضطراب بیماران در درمان‌های دندان‌پزشکی بسیار اهمیت دارد. من بیمارانی داشته‌ام که در آغاز درمان از شدت اضطراب، فکشان می‌لرزید. همچنین بیمارانی دارم که شش ماه درد می‌کشند و تنها وقتی مشکلات دندان به مرحله تقریبا غیرقابل برگشتی رسید به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند.
گزارش‌های رسمی هم نشان می‌دهند که «دندان‌پزشک هراسی» بصورت یک بیماری، در ۵ درصد از ازجوامع دنیا وجود دارد. مطابق آنچه در یک مرور نظاممند گزارش شده است، تخمین زده می‌شود دست‌کم ۲۰ درصد از مردم جوامع مختلف بصورت جدی وقتی پای دندان‌پزشک درمیان باشد درگیر نگرانی‌اند. این مساله برای سلامتی مردم هم خبر بدی است. چرا که وقتی این اضطراب منجر به این شود که مردم مراجعه به دندان‌پزشک را به تعویق بیاندازند، درمان به‌جای اینکه در سطوح اولیه انجام شود به سطوح پیچیده و گران قیمت موکول می‌شود.
در واقع یک روی سکه این بود که من وقتی می‌بینم بیمار روی یونیت دندان‌پزشکی می‌نشیند موظفم به رابطه انسانی‌ام با او توجه کنم. او تنها سوژه طبابت تکنیکی من نیست بلکه یک «انسان» چندوجهی است. در ادبیات موضوعی به این رویکرد می‌گویند نگرش «holistic» به پزشکی. در واقع یعنی یک نوع تمامیت نگری به بیمار.

*روی دیگر سکه چیست؟
اما در طرف دیگر قصه، خودم هستم. حرفه دندان‌پزشکی رشته‌ای فرسایشی است، هم به لحاظ فیزیکی و هم به لحاظ ذهنی و روانی. در این رشته فشار کار سنگین است. کار پر استرسی است. حتی مثلا به لحاظ آلودگی صوتی، کلینیک‌های دندان‌پزشکی یکی از فضاهایی است که آلودگی بسیار بالایی دارد. اگر قرار است دندان‌پزشک قابلی بمانم باید به فکر روحیه و نشاط خودم هم باشم تا مبادا دچار فرسودگی در کار شوم.
در ‌‌نهایت این دو، پایه این شد که ناخودآگاه من را به سمت این مساله ببرد که موسیقی می‌تواند ابزاری باشد که هم من و هم بیمارم را آرام می‌کند.

*پس در واقع با روش آزمون و خطا به ایده آواز خواندن برای بیمارتان رسیدید؟
دقیقا. این یک حالت آزمون و خطایی داشت. درواقع بعد از اینکه این تجربه را تکرار کردم متوجه بازخوردهای مثبت زیادی از بیماران شدم. من در تمام این سال‌ها این روش را برای برخی از بیمارانم استفاده کرده‌ام و انبوهی از خاطرات خوب دارم که شاید زمانی به نگارش درآورم.

*بیمار شما وقتی آواز می‌خوانید چه عکس‌العملی نشان می‌دهد؟
عکس العمل‌های متفاوتی دارند مثلا برخی خنده‌شان می‌گیرد یا برای برخی عجیب است. اما در عموم بیمارانم نوعی کاهش اضطراب می‌بینم که احتمالا تا حدی به خاطر این است که حواس بیمار از درمان دندان‌پزشکی‌اش پرت می‌شود. بازخوردهای مثبت بیشتر از آن بوده که می‌شد تصور کرد.

*روش آواز خواندن شما چطور به بیمارتان برای کاهش ترس از دندان‌پزشکی کمک می‌کند؟
همانطور که اشاره کردم عنصر مهم این است که به طریقی، حواس بیمار از عملیات درمانی که روی دندانش انجام می‌شود پرت شود. نکته دیگر البته این است که در حین درمان دندان‌پزشکی نوعی عدم قرینگی اطلاعات بین دندان‌پزشک و بیمار وجود دارد و بیمار مطلع نیست که سیر درمانش تا چه حد قابل قبول طی می‌شود. من از طریق این آواز خواندن به شکلی تلویحی به بیمار این پیام را منتقل می‌کنم که فرایند درمان به شکل خوبی در حال پیشرفت است.
نکته بعدی و بسیار مهم معجزه هنر و موسیقی است. عده‌ای از همکاران دندان‌پزشک هم در مطبشان موسیقی پخش می‌کنند که روش خوبی برای ایجاد آرامش در بیمار به شمار می‌آید.

*آیا با روش‌های دیگری هم برخورد کرده‌اید که همکارانتان استفاده کرده باشند؟
یکی دیگر از روش‌هایی که وجود دارد استفاده از هیپنوتیزم در دندان‌پزشکی است. امسال در مهرماه دانشگاه علوم پزشکی مشهد میزبان اولین کنگره بین المللی هیپنوتیزم در دندان‌پزشکی بود. استفاده از روش هیپنوتیزم، در کشور ما هم تجربه شده است به شکلی که مثلا با این روش دندان عقل را بدون بی‌حسی، جراحی کرده‌اند.

*روش خلاق شما، می‌تواند ریشه‌های علمی هم داشته باشد؟
این کار من شاید خیلی قابل تعمیم نباشد. البته پژوهش‌های علمی وجود دارد که مثلا به ارزیابی ضربان قلب بیمار با پخش موسیقی پرداخته‌اند و متوجه شده‌اند که این روش منجر به کاهش اضطراب بیمار می‌شود. در تخصص دندان‌پزشکی اطفال، راجع به کنترل رفتار، مطالب علمی زیادی وجود دارد؛ تکنیک‌های مفصلی درمورد اینکه دندان‌پزشک چه کند تا کودک با او همکاری کند، بیان شده است. در دندان‌پزشکی بزرگسالان هم بحث‌های متنوعی راجع به برقراری رابطه خوب با بیمار و آنچه مهارتهای ارتباطی گفته می‌شود وجود دارد ولی اقدامی مثل آواز خواندن برای بیمار تجربه خاص و نسبتا نادری است.

*تا به حال شده است که برای بیماری آواز بخوانید و بیمار بخواهد ادامه ندهید و آن ارتباط لازم را برقرار نکند؟
مساله مهمی که برای استفاده از این روش در نظر دارم این است که حتما تمام جوانب را می‌سنجم و به این ترتیب نیست که برای همه بیمارانم آواز بخوانم. در برخورد با بیمار، به مسائل فرهنگی بیمار، جنسیت بیمار و بسیاری از موارد دیگر توجه می‌کنم. تمام این مسائل تاثیر گذار است و خلاصه اینکه با در نظر گرفتن تمام این جوانب در حین درمان برای بعضی بیمارانم قطعه‌ای از آواز اصیل ایرانی را زمزمه می‌کنم.

منبع:دندانه