سایبرکندریا: خود بیمارپنداری ناشی از اینترنت‌گردی

 

دکتر یلدا صادقی
متخصص جراحی لثه
فلوشیپ فوق تخصصی ایمپلنتهای دندانی

سیمین دانشور در داستان کوتاه «مار و مرد» شخصیتی به نام «انور» را به تصویر می‌کشد. انور با وجود اینکه مرد جوان و سالمی است عادت دارد هر روز صبح تمام چیزهایی را که در طول روز خواهد خورد با ترازوی مخصوص وزن کند. در طول روز چندین بار کارد و چنگالش را با الکل ضدعفونی می‌کند و در مهمانی‌ها قابلمه غذای مخصوص خودش را به همراه می‌برد. دائماً در حال مطالعه علائم بیماری‌های مختلف و جستجو کردن این علائم در خودش است… به عبارتی فرد سالمی است اما ترس از بیماری او را از لذت بردن از سلامتی محروم کرده است. به نظر می‌رسد خانم دانشور بدون اینکه بیماری «بیمار هراسی» یا هیپوکندریا را بشناسد به زیبایی علائم این بیماری را در شخصیت انور به تصویر کشیده است.

تصور کنید که انور از زمان خود حدود نیم قرن به جلو پرتاب می‌شد و ناگهان در زمانه‌ای چشم می‌گشود که دسترسی به انبوهی از علائم بیماری‌ها فقط با یک کلیک امکان‌پذیر است و از طرفی انواع وسایل خانگی کنترل سلامتی (دستگاه فشار خون، قند خون، تست خانگی استعداد ژنتیکی سرطان، سنسورهای غذا، سنسورهای خانگی نوار قلب، بررسی کننده‌های کیفیت خواب و…) را در دسترس داشت. احتمالاً انور اگر در آستانه سال ۱۴۰۰ می‌زیست تبدیل به فردی می‌شد که نیمی از روز را به اندازه‌گیری قند و فشار و… خود می‌پرداخت و نیمی دیگر را به جستجو در اینترنت می‌پرداخت تا کوچک‌ترین بالا رفتن حرارت بدن خود را به بدترین سرطان و جزئی‌ترین بالا رفتن فشارخون خود را به بیماری کشنده قلبی نسبت بدهد. به احتمال زیاد مقالاتی نظیر «ده علامت که نشان می‌دهد شما از سرطان مغز جان سالم به در نمی‌برید» یا وب‌سایت‌هایی در مایه «شما فردا می‌میرید دات کام» جزء پاتوق‌های اینترنتی همیشگی او بودند. دسترسی به اینترنت سبب می‌شد تا انور مانند بسیاری افراد دیگر مبتلا به هیپرکندریا (بیماری هراسی) نوع جدیدی از وسواس سلامتی یعنی سایبرکندریا (خودبیمارانگاری ناشی از اینترنت گردی) را تجربه کند…
به‌طور قطع اینترنت زندگی مبتلایان به هیپرکندریای سابق یا مبتلایان به سایبرکندریای فعلی را به جهنم بدتری تبدیل کرده است (دو درصد تمام جستجوهای اینترنتی راجع به مقوله سلامتی است) اما مانند سایر تکنولوژی‌ها اینترنت هم تیغی دو لبه است. در عین حالی که اینترنت گردی ناشیانه باعث افزایش اضطراب ناشی از بیماری خیالی می‌شود استفاده اصولی از آن می‌تواند اضطراب ناشی از بیماری واقعی را هم کاهش دهد.

چه زمانی از اینترنت برای جستجوی اطلاعات پزشکی استفاده نکنیم؟
هرگز قبل از مراجعه به پزشک از اینترنت برای چک کردن علائم خود و «خود تشخیصی» استفاده نکنید. در این صورت خیلی ساده به دام سو تفسیر خواهید افتاد. افرادی که تحصیلات پزشکی ندارند و یا حتی دانشجویان سال‌های اول رشته پزشکی هنگامی که با انبوهی از اطلاعات پزشکی مواجه می‌شوند ناخودآگاه با مشاهده ساده‌ترین علائم به سمت عجیب‌ترین و دور از ذهن‌ترین تشخیص‌ها خواهند رفت. تفسیر علائم و رسیدن به تشخیص از تخصصی‌ترین بخش‌های درمان بوده و علاوه بر نیاز به دانش کامل و عمیق پزشکی به عوامل دیگری نظیر معاینه سایر اعضا بدن، بررسی سوابق خانوادگی، آزمایش‌های مختلف، در نظر گرفتن شغل و محل زندگی فرد و حتی دقت به نحوه صحبت کردن و ظاهر و لباس‌های فرد بستگی دارد. تشخیص پزشکی بسیار تخصصی‌تر از این است که کلمه‌ای مثل سرفه یا خواب رفتن دست را در گوشی هوشمند خود تایپ کنید و بلافاصله تشخیص‌های دکتر گوگل را مبنی بر ابتلا به آنفولانزای پرندگان یا ام‌اس را قبول کنید و به دام سایبرکندریا بیفتید.
فرضاً با تایپ کلمه سردرد، یک‌چهارم مقالاتی که بر صفحه گوشی شما ظاهر می‌شوند احتمال تومور مغزی را به شما یادآوری خواهند کرد. این احتمال غلط نیست ولی فراموش نکنید که تومور مغزی تنها در یک نفر از هر پنجاه هزار نفر بروز می‌کند. این در حالی است که اغلب مردم گمان می‌کنند که اولین و بالاترین پاسخ گوگل بعد از تایپ علائم نشانگر شایع‌ترین بیماری مربوط به آن علائم است.

دکتر گوگل همیشه در دسترس و سریع است اما عیب کار آن این است که شرح حال نمی‌گیرد و معاینه نمی‌کند. بنابراین ممکن است شما کلمه زخم دهان را تایپ کنید و به تشخیص سرطان دهان برسید و بعد از تحمل یک شب پر از کابوس سراسیمه به مطب دندان‌پزشک بشتابید. اما اگر به جای مراجعه به گوگل ابتدا به دندان‌پزشکتان مراجعه کنید ممکن است بعد از معاینه دقیق داخل دهانی مشخص شود پرکردگی دندان شما در سطحی که خودتان قادر به مشاهده نیستید شکسته و لبه تیز آن مخاط دهان شما را زخمی کرده است. در همین مثال ممکن است دندان‌پزشک حین گپ زدن خودمانی موقع گرفتن شرح‌حال متوجه شود که شما شغل پر استرس، همسر بد اخلاق یا قسط عقب‌مانده‌ای دارید؛ بنابراین می‌تواند گاز گرفتن عصبی‌گونه را هم به تشخیص‌های احتمالی خود اضافه کند.

حتی محل و شیوه زندگی فرد نیز ممکن است کلیدی برای تشخیص باشد. فرض کنید شما با تایپ علائمی شامل تب و اسهال بلافاصله متقاعد شوید که به بیماری کشنده‌ی ابولا مبتلا هستید. درصورتی که اگر شما در ایران زندگی می‌کنید و شغلی ندارید که شما را مجبور به مسافرت به آفریقا کرده باشد بسیار محتمل‌تر است که علائم شما مربوط به خوردن قورمه‌سبزی شب‌مانده باشد.
برخلاف دکتر گوگل، پزشکان واقعی در مرحله تشخیص پیرو اصلی فلسفی به نام «تیغ اوکام» هستند که می‌گوید: «علائم شایع و معمولی در درجه اول ناشی از بیماری‌های شایع و معمولی هستند.» بعد از یک شب طوفانی دیدن شاخه شکسته شده درخت باغچه با احتمال بیشتر ناشی از وزش باد است تا فرود آمدن یک سفینه فضایی از مریخ. بنابراین دل‌درد شما هم در درجه اول ممکن است ناشی از پرخوری باشد تا بیماری دهان‌پرکن و کشنده‌ای که دکتر گوگل می‌گوید.

در مورد آینده علم نمی‌توان نظر قاطعی داد اما فعلاً اصل کلی این است که هرگز به تشخیص کسی که چشم شما را نمی‌بیند و شما چشم‌های او را نمی‌بینید اعتماد نکنید. چه دکتر گوگل و چه پزشک ظاهراً نابغه‌ای که در یک برنامه ماهواره‌ای بعد از شنیدن چند ثانیه از شرح‌حال شما تشخیص را کف دستتان می‌گذارد.

چه زمانی از اینترنت برای جستجوی اطلاعات پزشکی استفاده کنیم؟
بعد از اینکه علائم ناخوشی را احساس کردید ابتدا لیست دقیقی از آن‌ها را یادداشت کرده و به پزشک مراجعه کنید. هنگامی که پزشک شرح حال می‌گیرد فعال و دقیق باشید زیرا رسیدن به تشخیص امری دو نفره است و پزشک به کمک شما نیاز دارد. در بعضی موارد احتمال دارد لیست شما بهتر از هر آزمایش و رادیوگرافی راهگشای تشخیص باشد و در بعضی موارد ممکن است پزشک برای تشخیص صحیح این موارد را نیز درخواست کند. تنها بعد از اینکه پزشک با پردازش دیده‌ها، شنیده‌ها، معاینات و آزمایش‌ها… به تشخیص دقیقی از بیماری رسید زمان مناسبی است که بهره‌وری از مزایای اینترنت را آغاز کنید. به عبارتی علائم خود را به پزشک بگویید و تشخیص پزشک را به اینترنت. در این صورت می‌توانید به اطلاعات سودمندی راجع به نقش خود در کنترل بیماری برسید و یا گروه‌هایی را بیابید که به صورت آنلاین در مورد بیماری شما اطلاعات می‌دهند، از آخرین شیوه‌های درمانی شما را مطلع می‌کنند یا فروم‌هایی دارند که شما را با سایر افراد مبتلا به بیماری مشابه مرتبط می‌کنند.
تایپ کردن علامت بیماری در اینترنت و خود تشخیصی قبل از مراجعه به پزشک؛ هرگز
تایپ کردن نام بیماری تشخیص داده شده توسط پزشک؛ فقط در سایتهای معتبر

چه وب سایت‌هایی برای جستجوی اطلاعات پزشکی قابل اعتماد هستند؟
مطالعات اخیر نشان می‌دهند که هفتاد وپنج درصد افرادی که از اینترنت برای جستجوی اطلاعات پزشکی استفاده می‌کنند به تاریخ درج اطلاعات یا منبع اخذ این اطلاعات دقت نمی‌کنند. بعد از آنکه اطلاعاتی در اینترنت ثبت شد پاک کردن آن، حتی اگر غلط یا سودجویانه باشد، تقریباً غیر ممکن است. ادعای معجزه‌گونه شفای بیماری‌های کشنده یا لاغری‌های افسانه‌ای، داستان‌های تخیلی ترسناکی از سرطان‌زا بودن دستگاه‌های مایکروفر، توصیه تخیلی ضروری بودن نوشیدن هشت لیوان آب در روز، نقش افسانه‌ای ویتامین ث در معالجه بیماری لثه و غیره ممکن است بدون هیچ پایه و اساسی در عرض یک ثانیه وارد اینترنت شوند و برای ابد باقی بمانند و میلیون‌ها بار دیده شوند.

ساده‌لوح نباشید
بسیاری از سایت‌هایی که اسامی دهان‌پرکن پزشکی دارند این تصور را به وجود می‌آورند که اداره‌کنندگان آن‌ها پزشکان دلسوزی هستند که به صورت آنلاین تمام‌وقت خود را صرف راهنمایی مردم در مورد بهترین داروها و شیوه‌های درمانی می‌کنند اما در واقع بسیاری از این سایت‌ها توسط کمپانی‌های تولیدکننده تجهیزات و دارو یا مدعیان روش‌های درمانی نامتعارف و تائید نشده اداره می‌شوند. این سایت‌ها ممکن است ادعا کنند که داروی آن‌ها دارای تأییدیه انجمن متخصصین سرطان (اسامی فرضی است) است. ممکن است این حرف حقیقت داشته باشد اما این انجمن با نامی چنین پرطمطراق توسط خود این کمپانی ثبت شده باشد. یا تولیدکنندگان یک خمیردندان خاص نمودارهایی پیچیده از نتایج تحقیقی علمی که توسط جک اسمیت بر روی تمامی ساکنین ایلانهوصورت گرفته را ارائه نمایند که ثابت می‌کند این خمیردندان بهتر از انواع دیگر دندان‌ها را تمیز می‌کند. دروغی که از لحاظ قانونی قابل تعقیب باشد گفته نشده است فقط ممکن است جک اسمیت صاحب کمپانی تولیدکننده خمیردندان باشد و ایلانهو جزیره خصوصی متعلق به او که تنها ساکنینش او وهمسرش هستند.
علاوه بر این باید توجه نمود بسیاری شیوه‌های درمانی توصیه شده در اینترنت، حتی به فرض صحیح بودن، ممکن است صرفاً در مرحله تحقیقات باشند یا تنها در مناطق خاصی از جهان به مرحله استفاده بالینی رسیده باشند. بنابراین صرفاً خواندن این خبر که تیم تحقیقاتی در نقطه‌ای از جهان در حال استفاده از تکنولوژی سلول‌های بنیادی برای ترمیم خود به خود پوسیدگی دندان است، دلیل خوبی برای اینکه بدون مسواک زدن به رختخواب بروید نیست.
مراقب باشید ادعاهای بروشورهای تبلیغاتی را با خبر یک اختراع اشتباه نگیرید. به فرض مثال شرکت‌های تولیدکننده ایمپلنت دندانی در رقابت تجاری با یکدیگر از عناوینی نظیر «کشفی نوین در جذب سلول‌های استخوان‌ساز به سطح ایمپلنت، تحولی در کاشت یک روزه ایمپلنت» استفاده می‌کنند اما واقعیت این است که اختراع ایمپلنت یک بار و آن هم حدود شصت سال قبل اتفاق افتاده است و مبدع آن هم در گور خفته است؛ بنابراین تفاوت‌های جزئی که شرکت‌های مختلف در محصولات خود ایجاد می‌کنند دلیل صددرصدی برای رد سایر انواع موجود در بازار نیست. ممکن است خبری که راجع به طراحی جدید یک مارک خاص ایمپلنت می‌خوانید صحیح باشد اما چه‌بسا فک شما شرایطی داشته باشد که جراح به درستی تشخیص دهد که انواع دیگر ایمپلنت برای شما مناسب‌تر است.

با خواندن ادعاهای بزرگ مبنی بر ساده شدن روش‌های درمانی هیجان‌زده نشوید. برخی آگهی‌های اینترنتی بدون آنکه دروغ بگویند طوری با کلمات بازی می‌کنند که شما را متقاعد کنند به چوب جادویی دست یافته‌اند که فقط با لمس شما بیماری را از بدن شما دور خواهد کرد. مانند «کاشت ایمپلنت بدون جراحی»، «شیمی‌درمانی بدون ریختن مو»،«لاغری بدون ورزش» و غیره
تحقق این وعده‌ها غیرممکن نیست اما باید دانست این موفقیت روش‌های ساده شده و فریبنده در موارد معدود و تنها در صورت وجود شرایط خاصی امکان‌پذیر است. بازیافتن سلامتی هم مانند هر چیز باارزش دیگری درجهان بهایی می‌طلبد که دور زدن آن همیشه ممکن نیست.

آرام باقی بمانید
اجازه ندهید پیشرفت تکنولوژی پزشکی روح سایبرکندریاتیک درون شما را بیدار کند. آرام بمانید حتی اگر در عصری زندگی می‌کنید که با یک کلیک ساده انبوهی از اطلاعات هشداردهنده بر سر شما آوار می‌شود. اما از آن طرف بام هم نیفتید و به مصداق «بی‌خبری خوش‌خبری است» از جستجو و اطلاع از عوامل خطرساز سلامتی غافل نشوید. اگر تست ژنتیک مشخص کرد شما مستعد سرطان پوست هستید به جای مضطرب شدن استفاده از ضد آفتاب‌ها را جدی بگیرید کمتر در معرض آفتاب بمانید و از یک متخصص پوست بخواهید لیستی از مراقبت‌های لازم را برای شما تهیه کند.
اگر از اینترنت خواندید که بیماری لثه مادرتان ارثی است به جای تصور کردن خودتان با دست‌دندانی در لیوان آب بالای تخت خواب و اشک ریختن برای این تصویر فقط مسواک و نخ دندان کشیدن را با دقت بیشتری انجام بدهید و معاینات پیشگیری دوره‌ای را جدی بگیرید. به عبارتی اطلاعات هشداردهنده را یک راه‌حل بدانید و نه یک مشکل.

منبع:دندانه