سایه مجازات حبس روی سر جامعه پزشکی!

 

بررسی قانون جدید مجازات اسلامی و دغدغه‌های جامعه پزشکی در گفتگو با یک حقوق‌دان دندان‌پزشک

خبر اجرای قانون جدید مجازات اسلامی در سال ۹۳، برای جامعه پزشکی چندان خوشایند نبود. آنچه موجب نگرانی پزشکان و جراحان می‌شد ماده‌ای از این قانون بود که اعضای جامعه پزشکی و کادر درمانی را با خطر مجازات حبس مواجه می‌کرد.
موج خبری‌ای که پیرامون این موضوع در ماه‌های آغازین سال شکل گرفت، چنان تشویق و دلهره‌ای در دل پزشکان انداخت که بسیاری از مدیران و صاحب‌نظران حوزه پزشکی را به واکنش واداشت. هرچند با ورود رییس قوه قضاییه، و دستور وی به قضات سراسر کشور، این موج نگرانی تقریبا آرام گرفت اما همچنان برای بسیاری از اعضای جامعه پزشکی جزییات این قانون و مسایل مربوط به آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
برای روشن شدن ابعاد این قانون به سراغ دکتر مهران همتی، یکی از اعضای حقوق‌دان جامعه دندان پزشکی رفتیم.

دکتر همتی متولد ۱۳۵۲ در شهر کرمانشاه است. او سال ۷۷ در رشتۀ دکترای دندانپزشکی از دانشگاه شیراز فارغ‌التحصیل شد و پس از آن در رشته‌های IT و مهندسی پزشکی با گرایش بایومتریال از دانشگاه امیرکبیر مدرک کار‌شناسی ارشد گرفت. در ادامه پس از پذیرفته‌شدن در آزمون ورودی سال ۸۱ و گذراندن دوره‌های آموزشی ناپیوسته در مرکز آموزش‌های قوۀ قضاییه و کارآموزی در دادسرای جرایم پزشکی، در سال ۸۴ به عنوان کار‌شناس رسمی دادگستری پایۀ یک در حوزۀ دندان‌پزشکی، دندان‌سازی و تجهیزات فعالیت خود را آغاز کرد.
او از سال ۱۳۸۵ تاکنون از اعضای کارگروه پزشکی مرکز وکلا، کار‌شناسان و مشاوران قوۀ قضاییه است و تا سال ۱۳۸۷ دبیر کمیسیون دندان‌پزشکی در دادسرای جرایم پزشکی بود.

** جناب دکتر! اولین سوال من و احتمالا بسیاری از همکاران این است که محتوای این قانون دقیقا چیست و چرا تا امروز خبری از اجرای آن نبود؟
قانون مجازات اسلامی مطابق سازی قانون یا شرع و مذهب بود که در چندین مرحله از سال ۱۳۶۱ به تصویب مجلس رسید و برای پنج سال به صورت آزمایشی اجرا گردید که در سال‌های بعد هم با تصویب ماده واحدهای گوناگون به مدت ۵ سال دیگر تمدید گردید.
تا اینکه در سال ۱۳۸۶ لایحه مجازات اسلامی از سوی قوه قضائیه تهیه و به دولت فرستاده شد که پس از تصویب به شورای نگهبان ارسال شد و پس از کش و قوس‌های بسیار بین مجلس و شورای نگهبان در جلسه ۲۸ دی ۱۳۹۰ مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت. اما متاسفانه لازم الاجرا نشد تا اینکه مجددا در تاریخ ۱۱/۲/۹۲به تایید دوباره رسید که این قانون نیز مانند قوانین مشابه به مدت ۵ سال بصورت آزمایشی بود. محتوای این قانون در مورد الف – حد، ب – قصاص، ج – دیه، د – تعزیر است که شامل ۷۸۳ ماده و تبصره است.

** هدف قانون‌گزار از تصویب این قانون چه بوده و به نظر شما آیا اقتضاعات و شرایط فعالیت جامعه پزشکی در تصویب ان در نظر گرفته شده است؟
قطعا هدف قانون گذار از تصویب هر قانونی رفع اشتباهات احتمالی و خلاهای موجود در قانون قبلی بوده و تا حدودی اقتضاعات جامعه پزشکی در نظر گرفته شده است.

** آیا تا امروز پزشکی عطف به این قانون و به دلیل تصور پزشکی به زندان محکوم شده است؟
خیر، تاکنون با توجه به قانون جدید هیچ پزشکی به زندان محکوم نشده است. اما به این معنی نیست که حکمی در این خصوص صادر نشده است (اما اجرا نشده است).
طبق ماده ۶۱۶ تعزیرات قانون مجازات اسلامی در صورتی که قتل غیر عمد به واسطه بی‌احتیاطی و یا بی‌مبالاتی یا به امری که مرتکب در آن مهارت نداشته است یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود، مرتکب از ۱ تا ۳ سال حبس و نیز به پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه اولیاء دم محکوم می‌شود.

** آیا دستور رییس قوه قضاییه در حکم عدم اجرای این قانون است؟
خیر، نظر رئیس محترم قوه قضائیه در حکم اجرای قانون نیست اما طبق بخشنامه شماره ۱۰۰۰/۸۶۷۵/۹۰۰۰ مورخه ۱۶/۲/۱۳۹۳ اعلام می‌دارد که قضات دادگاه‌ها در رسیدگی به جرایم پزشکی نظر به حساسیت مشاغل این حرفه و با ملاحظه جایگاه، متهم، دفعات یا کیفیت ارتکاب، قصد و نیت احسان به بیمار و سایر جهات مخففه در صورتی که قتل غیر عمد به واسطه بی‌احتیاتی یا بی‌مبالاتی یا به سبب عدم رعایت نظامات واقع شود با رعایت فصل نهم قانون مجازات اسلامی حسب مورد از احکام جایگزین حبس از نوع جزای نقدی و یا دوره مراقبت استفاده نمایند.

** معنای دقیق قصور پدر متن این قانون چیست ودر چه صورت اعضای جامعه پزشکی ممکن است با خطر حبس مواجه شوند؟
معنای دقیق قصور طبق تبصره ۳ ماده ۲۹۵ در حکم جرم شبه عمد است که‌‌‌ همان بی‌دقتی، بی‌مبالاتی، عدم رعایت نظامات پزشکی، بی‌توجهی به حال بیمار، مداخله غیر مجاز در امو پزشکی، جرم غیر عمد یا شبه عمد (بدون مسئولیت) ولی همراه با تقصیر (حرفه‌ای) است و قصد فعل وجود دارد ولی قصد جرم ندارد که مجازات آن دیه است.
خطای محض بدون سوء نیت و بدون تقصیر قصد فعل دارد و نه قصد جرم که مجازات آن دیه است.

الف) بی‌مبالاتی: این تقصیر شامل ترک فعلی است که از نظر علمی و فنی انتظار انجام آن از پزشک می‌رود ولی صورت نپذیرفته است. مانند عدم تدارک و تهیه تمهیدات لازم (آزمایش‌ها و عکس‌های رادیولوژی، انجام ندادن مشاوره‌های لازم و معاینه دقیق قبل از عمل جراحی یا اقدام درمانی، نگرفتن شرح حال، معاینه نکردن قلب و نگرفتن نوار قلبی قبل از بیهوشی) تمامی موارد مصداق بی‌مبالاتی است. بنابراین در پی بی‌مبالاتی عملی باید انجام می‌گرفت ولی صورت نپذیرفته و جنبه منفی یا عدم انجام کار مطرح است.

ب) بی‌احتیاطی: بر خلاف بی‌مبالاتی این تقصیر جنبه وجودی و مثبت دارد، یعنی فعلی انجام گرفته است که از نظر علمی و اصول پزشکی نباید انجام می‌گرفت. بنابراین پزشک توجه و دقت کافی در درمان و یا آزمایش را مبذول نداشته است یا مرتکب اشتباه زیاده‌روی شده است. در نتیجه از نظر جسمانی یا روانی بیمار متضرر شده است. به عنوان مثال می‌توان به پاره شدن روده در حین عمل جراحی شکم یا جا گذاشتن لوازم پانسمان یا جراحی در داخل بدن بیمار و یا دستکاری نابجای اعضایی که در مجاورت عضو مورد عمل قرار دارند و تجویز دارو بیش از میزان لازم اشاره کرد.

ج) نداشتن مهارت: این تقصیر شامل مواردی است که پزشک تبحر علمی و فنی لازم را در انجام دادن کار بخصوصی نداشته باشد؛ مانند تصمیم نگرفتن به موقع، نداشتن سرعت عمل لازم در جراحی و جلوگیری از عوارض قابل پبش‌بینی. مهارت نداشتن او به ناتوانی‌اش یا فقدان کارایی‌اش در انجام دادن امور تخصصی پزشکی یا جراحی وابسته است. نبود مهارت ممکن است از نوع عملی و یا ناشی از تازه کار بودن و بی‌تجربگی و یا حتی از نوع علمی باشد که حاکی از بی‌سوادی و عدم بهره وری کافی از دانش پزشکی است و این امر به هر صورت نمی‌تواند عذر موجه یا رافع مسئولیت برای قصور پزشک باشد.

د) رعایت نکردن مقررات دولتی: یعنی بی‌توجهی به آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌های مقامات اداری مافوق، نظام پزشکی، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی که حاکم بر اشتغال به حرفه پزشکی و مربوط به حرفه‌های گوناگون تخصصی پزشکی و رشته‌های وابسته به آن است. مانند رعایت نکردن ضوابط مربوط به تابلوی مطب یا سرنسخه‌های پزشکی یا خودداری از پذیرش بیماران اورژانسی و نظیر آن.

** آیا بیمه مسئولیت حرفه پزشکی در این زمینه می‌تواند به کمک پزشکان بیاید و آن‌ها را از خطر مجازات حبس برهاند؟
عموما هدف بیمه‌ جبران خسارت شاکی و حفظ حرمت بیمه‌گذار (پزشک) است و قطعا در امر فوق تاثیر دارد. البته طبق اظهارات قبلی در بالا بحث حبس معمولا اتفاق نمی‌افتد.

** در کل بیمه مسئولیت در چه مواردی می‌تواند برای پزشکان راهگشا باشد؟ چه نوع قصور و محکومیتی با این بیمه تحت پوشش قرار می‌گیرد و آیا ممکن است در مواردی بیمه‌ها از پرداخت خسارت شانه خالی کنند؟
بیمه مسئولیت تنها در صورتی که قتل عمد صورت گیرد شامل مفاد بیمه‌نامه نمی‌شود و در بقیه موارد نسبت به پرداخت دیه و خسارات اقدام می‌نماید. فقط نکته مهم این است که بیمه دیه را بر طبق بیمه‌نامه و در ازای سال مالی که پرونده در آن است پرداخت می‌کند یعنی اگر سال مالی بگذرد و مبلغ دیه افزایش پیدا کند بیمه مبلغ مازاد را نمی‌پردازد و خود شخص باید پرداخت کند.

منبع:دندانه