اول جراحی بینی انجام دهیم یا درمان ارتودنسی را آغاز کنیم؟

 

مرور سوالات رایج درباره درمان ارتودنسی در گفتگو با دکتر برهمن سبزواری، متخصص ارتودنسی

ندا احمدلو/ دندانه

داشتن دندان‌های مرتب و ردیف شده مهم‌ترین دلیلی است که بسیاری از افراد را به سمت درمان ارتودنسی می‌کشاند. اما ارتودنسی فقط جنبه زیبایی ندارد و هدف اصلی‌اش اصلاح مشکلات دندانی و فکی است تا بیمار بتواند به‌نحو بهتری از دندان‌های خود برای جویدن و تلفظ کلمات استفاده کند و در رفع مشکلات مفصل گیجگاهی‌ـ‌فکی هم کاربرد دارد.

شروع درمان ارتودنسی با سوالات بسیاری همراه است، درباره احتمال پوسیدگی دندان یا وجود درد حین درمان ارتودنسی و پرسش‌های دیگری که ممکن است فرد را در آغاز پروسه درمانی دچار تردید کند.

در گفتگو با دکتر برهمن سبزواری، متخصص ارتودنسی بخشی از شایع‌ترین پرسش‌ها درباره درمان ارتودنسی را مرور کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

دندانه: جناب دکتر سبزواری! ابتدا توضیح مختصری درباره ارتودنسی و دلیل انجام آن بفرمایید؟ می‌خواهیم بدانیم که آیا ارتودنسی فقط جنبه زیبایی دارد؟

ارتودنسی در لغت از دو قسمت «ارتو» به معنای صاف کردن، ردیف کردن یا مرتب کردن، و «دنس» به معنای دندان تشکیل شده است. هدف از انجام ارتودنسی، مرتب کردن دندان‌ها و اصلاح مشکلات اسکلتی فکین است. ارتودنسی فقط جنبه زیبایی ندارد و در بسیاری از موارد، هدف اصلی‌اش اصلاح مشکلات دندانی و فکی است تا بیمار بتواند به‌نحو بهتری از دندان‌های خود برای جویدن و تلفظ کلمات استفاده کند. از طرف دیگر، ارتودنسی با این هدف در رفع مشکلات مفصل گیجگاهی‌ـ‌فکی هم کاربرد دارد. در کنار این‌ها و طبیعتا زمانی که ارتودنسی برای کسی انجام می‌شود، زیبایی ظاهری دندان‌های او هم نمود بیشتری پیدا می‌کند. در کنار تمام این موارد، زمانی که دندان‌ها با روش ارتودنسی مرتب می‌شوند، جرم کمتری هم می‌گیرند و تمیز کردن آن‌ها ساده‌تر می‌شود. همین مساله احتمال پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های لثه را به‌طرز قابل قبولی کاهش می‌دهد.

دندانه:آیا امکان تغییر صدا یا تلفظ کلمات در حین یا پس از انجام ارتودنسی وجود دارد؟
با توجه به این‌که بیشتر دستگاه‌های ارتودنسی ثابت در سمت بیرونی دندان‌ها قرار می‌گیرند (سمت لب و گونه)، معمولا تداخلی با صحبت کردن یا تلفظ کلمات ایجاد نمی‌شود. این درحالی است که دستگاه‌های ارتودنسی متحرک یا قسمت‌های خاصی از برخی دستگاه‌های ارتودنسی ثابت که در کام قرار می‌گیرند، می‌توانند تداخلاتی با صحبت کردن فرد داشته باشند. ناگفته نماند که این مشکل در صحبت کردن کاملا موقتی است و به مرور زمان و با تمرین بیمار به‌صورت تلفظ مکرر کلمات از بین می‌رود زیرا زبان به مرور زمان با دستگاه ارتودنسی سازگاری پیدا می‌کند و مشکل تکلم هم به‌تدریج رفع می‌شود. بنابراین افرادی که دچار تغییراتی در طرز صحبت کردن به‌واسطه کار گذاشتن دستگاه ارتودنسی شده‌اند، نباید نگرانی خاصی از این نظر داشته باشند چون این تغییرات موقتی با برداشتن دستگاه کاملا برطرف می‌شود.

دندانه: اگر فردی متقاضی انجام عمل جراحی بینی باشد و بخواهد ارتودنسی هم انجام دهد، باید کدام یک از این دو عمل را زودتر به انجام برساند؟
در مواردی که بیمار هم نیاز به انجام ارتودنسی دارد و هم می‌خواهد جراحی بینی انجام دهد، معمولا توصیه متخصص ارتودنسی بر این است که ابتدا درمان ارتودنسی پایان بپذیرد یا حداقل تا مراحل نهایی پیش برود و سپس جراحی بینی انجام شود. علت این تاکید، آن است که در طی درمان ارتودنسی ممکن است که موقعیت دندان‌های فک بالا تغییر کند. این تغییر در موقعیت دندان‌ها می‌تواند موقعیت لب بالا را هم تغییر دهد و رابطه بین موقعیت بینی و لب بالا را بر هم بزند. بنابراین بهتر است که بیماران ابتدا درمان ارتودنسی را کامل کنند و دستگاه ارتودنسی را بردارند تا لب بالایی در موقعیت نهایی و ایده‌آل قرار بگیرد. سپس جراحی بینی را براساس موقعیت نهایی و بدون تغییر لب بالا انجام دهند. در غیر این صورت، اگر جراحی بینی زودتر یا درحین درمان ارتودنسی صورت بپذیرد، ممکن است با تغییر موقعیتی که در لب بالا و در پایان ارتودنسی ایجاد می‌شود، نمود مناسب جراحی بینی کاهش پیدا کند.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کنیم، این است که بیماران در طی درمان ارتودنسی باید برای کنترل دستگاه به‌صورت ماهیانه ویزیت شوند. ویزیت‌های ماهیانه می‌تواند با فشار در قسمت جلوی فک بالا همراه باشد. زمانی که بیمار جراحی بینی انجام داده باشد، ارتودنتیست در جلسات ویزیت ماهیانه با محدودیت کار مواجه می‌شود زیرا لب بالایی و بینی بیمار بسیار حساس خواهد بود. از این‌رو ممکن است که درمانگر نتواند کارش را به‌درستی انجام دهد و یا بیمار در طول زمان ویزیت مجبور به تحمل ناراحتی فراوانی شود. با تمام این توضیحات باز هم نتیجه می‌گیریم که ارتودنسی باید پیش از عمل جراحی بینی صورت بگیرد.

دندانه: چه میزان از دندان‌درد در طول زمان ارتودنسی طبیعی است؟ آیا در تمام مدتی که فرد براکت و سیم‌کشی در دهان دارد، درجاتی از درد را هم متحمل خواهد شد؟
معمولا ارتودنسی در مقایسه با بسیاری از اقدامات دندان‌پزشکی دیگر، درد و ناراحتی کمتری را به بیمار تحمیل می‌کند. البته طبیعی است که حرکت دندان‌ها در استخوان فک با فشار و مقداری ناراحتی همراه باشد. از طرف دیگر، در جلسات اول درمان ارتودنسی، به‌ویژه زمانی که کش‌های جداکننده بین دندان‌های آسیای بزرگ قرار می‌گیرند، بیمار برای مدتی درد و ناراحتی را احساس خواهد کرد. معمولا این درد با مصرف مسکن‌های ملایم تسکین می‌یابد. در جلسه‌ای که دستگاه ارتودنسی فعال می‌شود، مخصوصا جلسه اول، با توجه به نیرویی که دستگاه ارتودنسی به دندان‌ها وارد می‌کند، باز هم مقداری درد در دندان‌ها احساس می‌شود یا اگر بخواهیم بهتر بیان کنیم، دندان‌ها کمی حساس‌تر می‌شوند. عمده این حساسیت‌ها خودشان را به‌صورت حساسیت به فشار نشان می‌دهند؛ یعنی اگر بیمار بخواهد دندان‌هایش را مثلا برای جویدن روی هم فشار بدهد، احساس درد می‌کند. این درد یا حساسیت هم چند روز بعد از فعال کردن دستگاه در ویزیت‌های ماهیانه به‌تدریج از بین می‌رود و مسکن‌های ملایم می‌توانند شرایط را برای بیمار قابل تحمل کنند.

بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که بافت‌های دهانی در کودکان و نوجوانان، قابلیت سازگاری یا تطابق بیشتری دارند و به همین دلیل هم معمولا درد و ناراحتی ناشی از ارتودنسی در سنین پایین کمتر است. این درحالی است که به‌طور طبیعی تطابق بافت‌ها در افراد بزرگسال کاهش می‌یابد و استخوان آنان هم سفت‌تر می‌شود. بنابراین جابه‌جایی دندان در داخل استخوان‌های فک آنان آهسته‌تر و سخت‌تر خواهد بود. معمولا افراد بزرگسال در مدت‌زمان طولانی‌تری و کمی با ناراحتی بیشتر می‌توانند خودشان را با دستگاه ارتودنسی تطبیق دهند.

دندانه: زخم‌های دهانی، گاز گرفتن بخش‌های داخلی گونه یا درد گرفتن دندان‌ها در طول دوره ارتودنسی، تا چه اندازه طبیعی است؟
دستگاه ارتودنسی، یک جسم خارجی است که بر روی دندان‌ها و داخل دهان قرار می‌گیرد. بنابراین تطابق بافت‌ها از جمله زبان، گونه و لب‌ها با آن زمان‌بر و تدریجی خواهد بود. طبیعی است که بیمار در روزها و هفته‌های اول بعد از قرار دادن دستگاه ارتودنسی ثابت، دچار ناراحتی در مخاط لب، گونه و گاهی زبان شود. دستگاه ارتودنسی ثابت یا براکت‌ها می‌توانند بر روی لب، گونه‌ها و زبان، ردّ یا برجستگی ایجاد کنند که این مساله طبیعی است و به‌تدریج و با تطابق بافت‌ها با دستگاه از بین می‌رود. معمولا برای تطابق بهتر بیمار با دستگاه ارتودنسی، درمانگر در جلسه اول قرار دادن دستگاه ارتودنسی ثابت، موم مخصوص ارتودنسی به بیمار می‌دهد. این موم مخصوص، نوعی موم خاص طبی است که بیمار می‌تواند آن را با دست نرم کند و بر روی برجستگی‌های دستگاه ارتودنسی قرار دهد تا اذیت یا ناراحتی ناشی از دستگاه ارتودنسی کاهش یابد. به‌طور کلی، تا زمان تطابق بافت‌ها با دستگاه ارتودنسی، امکان گاز گرفتن گونه‌ها، لب‌ها یا آسیب دیدن آن‌ها هنگام غذا خوردن وجود دارد و بیمار باید مدت کوتاهی را با این مساله کنار بیاید تا به وجود دستگاه عادت کند.

دندانه: اگر کسی بیش از اندازه با دندان‌درد ناشی از ارتودنسی مواجه باشد و نتواند برای چندین ماه به‌درستی غذا بخورد، تکلیفش چیست؟ آیا راهی برای کاهش درد و فشار روی دندان‌ها وجود دارد؟
همان‌طور که گفته شد، درد دندان ناشی از ارتودنسی، در واقع از فشار نشات می‌گیرد و درد شدید خودبه‌خودی محسوب نمی‌شود. بنابراین بیمارانی که در طی درمان حساسیت زیادی به فشار نشان می‌دهند، باید روزهای اول هر ویزیت ماهیانه رژیم غذایی نرم داشته باشند و از مسکن‌های سبک و ملایم استفاده کنند تا دردشان به مرور از بین برود. اگر این درد بیش از اندازه بیمار را با مشکل مواجه کند، پزشک می‌تواند فشار دستگاه را پایین بیاورد یا از سیم‌هایی استفاده کند که نیروی کمتری دارند. این کار به تطابق بهتر بیمار با دستگاه کمک می‌کند.

دندانه: تمیز کردن فضای بین دندان‌ها، براکت‌ها و سیم‌ها در طول دوره ارتودنسی به چه صورت است؟
بهداشت دهان و دندان، یعنی تمیز کردن دندان‌ها طی درمان ارتودنسی، از مهم‌ترین قسمت‌های درمان محسوب می‌شود. اگر بیمار بهداشت دهان و دندان خودش را در طی دوره ارتودنسی رعایت نکند، هرچقدر هم که دندان‌هایش به‌خوبی مرتب شده باشند، باز هم به علت پوسیدگی‌هایی که روی دندان‌هایش ایجاد می‌شود یا مشکلات لثه‌ای که برای او به‌وجود می‌آید، ما درمان او را شکست‌خورده می‌دانیم. بنابراین لازم است که از ابتدای درمان که دستگاه ثابت روی دندان‌ها قرار می‌گیرد، بیمار در تمیز کردن دندان‌هایش سهل‌انگاری نکند و آن ها را همیشه با مسواک مخصوص ارتودنسی، مسواک بین‌دندانی و نخ مخصوص دندان، تمیز و مرتب نگه دارد. در غیر این صورت، علاوه بر این‌که لثه‌های او متورم و قرمز می‌شوند و احتمالا خون‌ریزی هم می‌کنند، دچار پوسیدگی دندان هم خواهد شد. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان در طول دوره ارتودنسی باعث می‌شود که لکه‌هایی سفید، سیاه یا قهوه‌ای رنگ (بسته به پیشرفت پوسیدگی) بعد از برداشته شدن دستگاه ارتودنسی ثابت، در اطراف نگین‌ها یا براکت‌های ارتودنسی نمایان شوند. معمولا اولین علامت کاهش بهداشت دهان یا تمیز نشدن دندان‌ها، خودش را به صورت خون‌ریزی لثه نشان می‌دهد. این خون‌ریزی نشانه‌ای اولیه از بیماری لثه است زیرا یک لثه سالم نباید با مسواک زدن یا استفاده از نخ‌دندان خون‌ریزی کند. اگر در طول درمان ارتودنسی با خون‌ریزی لثه مواجه شدید، باید بدانید که نیاز به استفاده از نخ‌دندان و مسواک به‌صورت مرتب‌تر و با دقت بیشتری دارید. در این حالت، شرایط بهداشت دهان‌تان به‌تدریج بهتر می‌شود و خون‌ریزی لثه هم کم‌کم کاهش می‌یابد تا قطع شود. به خاطر داشته باشید که هنگام مواجهه با خون‌ریزی لثه، هرگز استفاده از مسواک و نخ‌دندان را به بهانه پیشگیری از خون‌ریزی کنار نگذارید زیرا این کار باعث بدتر شدن شرایط دهان و تشدید بیماری لثه می‌شود.

دندانه: آیا چسب‌هایی که برای چسباندن براکت‌ها روی دندان‌ها قرار می‌گیرد، می‌تواند سلامت دندان‌ها را به خطر بیندازد؟
چسب‌هایی که برای چسباندن نگین‌ها یا براکت‌های ارتودنسی ثابت بر روی دندان استفاده می‌شوند، اصطلاحا از نوع کامپوزیت‌ها هستند؛ یعنی همان موادی که برای ترمیم‌های سفید یا هم‌رنگ دندان‌ها استفاده می‌شوند. بنابراین این چسب‌ها خطری برای سلامت دندان‌ها ندارند. استحکام چسب‌های ارتودنسی به‌صورت عمودی محدود است زیرا قرار نیست که این چسب‌ها مانند مواد ترمیم برای سال‌ها روی دندان‌ها باقی بمانند. از این‌رو استحکام چسب طوری تعیین می‌شود که با پایان درمان و برداشتن براکت از روی دندان، چسب هم به‌راحتی جدا شود و امکان آسیب رسیدن به مینای دندان وجود نداشته باشد. معمولا ارتودنتیست در جلسه پایانی درمان ارتودنسی ثابت که با برداشته شدن دستگاه همراه است، با ابزار خاصی براکت‌ها را تغییر شکل می‌دهد یا می‌شکند. این کار هم آسیبی به دندان‌ها نمی‌رساند. درواقع از بین بردن یا تغییر شکل نگین‌ها به دلیل جدا کردن آن‌ها از چسب‌ها صورت می‌گیرد. بعد از این کار، دندان و باقی چسب می‌ماند. چسب باقی‌مانده توسط وسایل مخصوص، توربین و فرزهای پرداخت با دقت و ظرافت برداشته می‌شوند تا مینای دندان آشکار شود. در این روش هم هیچ آسیبی به مینای دندان وارد نخواهد شد.

بهتر است این را هم بدانید که برداشتن دستگاه ارتودنسی باعث ترک خوردن دندان‌ها نمی‌شود. ترک خوردن دندان‌ها معمولا پدیده‌ای وابسته به سن است که در اثر گذشت زمان، استرس، فشار دادن دندان‌ها به یکدیگر یا ایجاد تغییرات ناگهانی حرارتی در دهان ایجاد می‌شود و ممکن است فردی که اصلا ارتودنسی نکرده است هم با آن‌ها مواجه شود.

دندانه: آیا شانس پوسیدگی دندان طی دوره درمان ارتودنسی ثابت یا متحرک وجود دارد یا نه؟
در طی دوره درمان ارتودنسی متحرک، همان‌طور که از نام این نوع درمان پیداست، دستگاه ارتودنسی به‌صورت متحرک روی دندان‌های بیمار کار گذاشته می‌شود؛ یعنی بیمار می‌تواند به‌راحتی دستگاه را بردارد، دندان‌هایش را تمیز کند و دوباره آن را جا بیندازد. به همین دلیل هم شانس ابتلا به پوسیدگی دندان طی دوره درمان با دستگاه ارتودنسی متحرک مانند شانس ابتلا به پوسیدگی دندان در افراد معمولی است و فرق چندانی از این نظر ندارد.

این درحالی است که دستگاه ارتودنسی ثابت، به شکل ثابت روی دندان بیمار قرار می‌گیرد و فرد نمی‌تواند برای تمیز کردن دندان‌ها آن را از دهن خارج کند. بنابراین تمیز کردن دندان‌ها و فضای بین آن‌ها برای این بیماران کمی سخت‌تر می‌شود. حالا اگر کسی در حالت عادی که دستگاه ارتودنسی روی دندان‌هایش ندارد، اهمیت چندانی به بهداشت دهان و دندانش ندهد، احتمال این‌که با وجود دستگاه هم اقدام مفیدی در راستای تمیز کردن دندان‌هایش انجام ندهد، زیاد است. به همین علت هم متخصصان ارتودنسی، بیمارانی که بهداشت ضعیف‌تری دارند را تا زمانی که بهداشت دهان و دندان آن‌ها به حد قابل قبولی برسد، برای آغاز درمان ارتودنسی ثابت کاندید نمی‌کنند. نکته قابل توجه، این است که به هر حال مسئولیت بهداشت دهان و دندان در طی دوره درمان ارتودنسی ثابت بر عهده بیمار است و اگر این بیمار کودک باشد، این مسئولیت بعد از بیمار بر عهده والدین او قرار می‌گیرد و متخصص ارتودنسی می‌تواند تنها به‌عنوان راهنما یا مشاور در این زمینه عمل کند. اگر بیمار بهداشت دهان و دندانش را در طی دوره درمان ارتودنسی ثابت رعایت نکند، نه‌تنها احتمال پوسیدگی دندان در او زیاد می‌شود، بلکه احتمال ابتلا به مشکلات لثه هم در او افزایش می‌یابد. در یک کلام این‌که دستگاه ارتودنسی به‌خودی‌خود نمی‌تواند پوسیدگی دندان را به‌دنبال داشته باشد اما می‌تواند تمیز کردن دندان‌ها را کمی سخت کند. به همین دلیل هم باید برای پیشگیری از ابتلا به پوسیدگی دندان در طی دوره درمان ارتودنسی یا پس از آن، بیمار وقت و دقت بیشتری برای تمیز کردن دندان‌ها و فضای بین آن‌ها صرف کند.

دندانه: متقاضیان ارتودنسی قبل، در حین و بعد از ارتودنسی چه نکاتی را باید رعایت کنند؟‌
نکته اولی که بیماران باید قبل از انجام ارتودنسی در نظر بگیرند، انتخاب درمانگر حائز صلاحیت است. در جلسه معاینه، متخصص ارتودنسی یا دندانپزشک معمولا دستور انجام رادیوگرافی و عکس‌های رنگی یا فوتوگرافی را به بیمار می‌دهد. براساس رادیوگرافی‌ها و عکس‌های OPG، متخصص می‌تواند موقعیت فکین و وضعیت دندان‌ها را بررسی کند تا متوجه شود که روند درمان شما باید به چه صورتی باشد. در مورد ارتودنسی ثابت، بسیار مهم است که دستگاه ارتودنسی بر روی دندان‌ها و لثه سالم قرار بگیرد. بنابراین بیمار باید پیش از آغاز ارتودنسی، از نظر سلامت دندان‌ها و لثه مورد بررسی کامل قرار بگیرد و پوسیدگی‌های دندانی احتمالی او برطرف شود. گاهی اصلاح التهاب لثه و جرم‌گیری قبل از انجام ارتودنسی ضروری است تا درمان ارتودنسی با دندان‌ها و لثه‌ای سالم شروع شود.

مهم‌ترین اقداماتی که باید توسط بیمار درحین درمان ارتودنسی انجام شود، رعایت بهداشت دهان و دندان است. بیماران باید برای حفظ سلامت دهان و دندان‌ خودشان، تمیز کردن دندان‌ها با تجهیزاتی که توسط پزشک معرفی می‌شوند را به‌صورت روزانه در دستور کار داشته باشند. بهتر است تا حدود ۱۰ روز بعد از کار گذاشتن دستگاه ارتودنسی، بیمار از مصرف غذاهای رنگی خودداری کند تا دندان در اطراف نگین‌های ارتودنسی رنگ نگیرد. بسیار مهم است که رژیم غذایی بیمار در کل دوره درمان ارتودنسی که حدود یکی‌دو سال یا گاهی بیشتر طول می‌کشد، عاری از مصرف خوراکی‌های سفت و سخت باشد. بیمار باید در این مدت از خوردن یا جویدن خوراکی‌های سفت یا سخت که احتمال آسیب رساندن به دستگاه را ایجاد می‌کنند، دوری کند. خوردن ته‌دیگ، قسمت‌های سفت پیتزا، گاز زدن سیب، تخمه و انواع مغزها در این دوران ممنوع است. مصرف مواد خوراکی قندی، خصوصا خوراکی‌های قندی چسبناک مانند گز، سوهان و برخی شکلات‌ها هم باید در این دوران تا حد ممکن کنار گذاشته شود.

در پایان درمان ارتودنسی باید درمان نگهدارنده مورد توجه قرار گیرد. زمانی که درمان ارتودنسی ثابت تمام می‌شود و دستگاه از روی دندان‌ها جدا می‌گردد، درمان ارتودنسی به پایان نمی‌رسد بلکه یک مرحله بسیار مهم ارتودنسی به نام ارتودنسی نگهدارنده شروع می‌شود. در این مرحله، همه تلاش متخصص ارتودنسی این است که نتایج مطلوب به‌دست‌آمده حفظ شود. برای این منظور، از نگهدارنده‌های ثابت یا متحرک استفاده می‌شود و بیمار باید استفاده از آن‌ها را جدی بگیرد تا در کار ارتودنسی به نتیجه مطلوب‌تری برسد.

منبع:دندانه