نگاهی به زندگی و عقاید دکتر اسماعیل یزدی

 

بازنشر مجموعه مطالبی از هفته‌نامه سپید درباره دکتر اسماعیل یزدی، به مناسبت رحلت ایشان در شامگاه ۲۲ اسفند ۹۸

عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی از سال ۱۳۷۱ تاکنون، رییس دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰، دریافت لوح استادی ممتاز در سال ۱۳۶۹، معاون پژوهشی فرهنگستان علوم پزشکی از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴، عضویت در شورای واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سال ۱۳۸۵ تاکنون، نماینده وزارت فرهنگ و آموزش عالی در کمیته دندانپزشکی نظام پزشکی در سال های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۳ و ۱۳۵۵، دریافت اختیارات وزیر فرهنگ و آموزش عالی در خصوص اجرای لایحه قانونی ادغام ۱۳۵۹، عضو هیات ممیزه مرکزی دانشگاه ها و کمیته تخصصی آن از سال ۱۳۵۹ تاکنون، عضو کمیسیون پزشکی شورای پژوهش های کشور ۱۳۶۹ تاکنون، عضو هیات امنا دانشگاه علوم پزشکی قزوین ۱۳۷۰ تاکنون، عضو مادام العمر جامعه بین المللی جراحان دهان و فک و صورت از سال ۱۹۶۵ تاکنون، عضو پیوسته جامعه بین المللی آسیب شناسان فک و دهان از سال ۱۳۸۴ تاکنون، عضو افتخاری کانون پزشکان و دندانپزشکان ایرانی مقیم آلمان، دریافت لوح تقدیر و سپاس وزارت بهداشت در سال ۱۳۶۷، دریافت لوح پزشک نمونه (سازمان نظام پزشکی) در سال ۸۴، دریافت لوح سپاس و تقدیر انجمن جراحان دهان، فک و صورت ایران در سال ۱۳۷۹ و …. این سوابق تنها زوایای کوچکی از فعالیت ها و موفقیت های استاد دکتر اسماعیل یزدی بود و بدیهی است که ذکر تمامی آنها، نه در یک صفحه هفته نامه، که شاید در کتابی به قطر ۲۵۰ صفحه که فرهنگستان علوم پزشکی در سال ۱۳۸۷ به مناسبت بزرگداشت ایشان به چاپ رسانده هم قابل ذکر نباشد…

پس از تماس های مکرر و کسب اجازه برای تعیین زمانی که بتوانم برای مصاحبه خدمت ایشان برسم، ساعت ۹ صبح روز چهارشنبه ۲۴ تیرماه موفق به دیدار با ایشان در فرهنگستان علوم پزشکی شدم. اما از آنجا که علاقه ای به مصاحبه‌های این چنینی و تعریف از خود نداشتند (با خنده: چگونه مرا یافتید؟ من سال‌هاست که در دانشگاه نیستم. مگر کسی دیگر مرا می شناسد؟) از انجام آن طفره رفتند. از همه چیز سخن گفتند. از هم دوره بودن با سهراب سپهری و شیوه خاص زندگی او، از علاقه شان به گل کاری و نقاشی، از نگرانی شان از فضای محصل پرور و مکتب خانه ای دانشگاه ها، از همه چیز به جز برگه سوالاتی که ما طرح کرده بودیم. تا آنکه به ذهنم رسید بیشتر از این استاد را معذب نکنم و برای معرفی زوایای شخصیتی شان به کتاب فرهنگستان علوم پزشکی مراجعه کرده و از مقالاتی که دانشجویان و همکاران ایشان در وصف شان نوشته اند، استفاده کنم. متن نخست را دکتر محمد اسلامی و دکتر رامین حکیمی از همکاران استاد نوشته اند و متن پایانی را دکتر محمدحسین نکوفر از شاگردان ایشان ذکر کرده اند.

دکتر اسمعیل یزدی در سال ۱۳۱۰ در شهر قزوین دیده به جهان گشود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در تهران، دبستان ادب و دبیرستان دارالفنون، در سال ۱۳۲۷، به اتمام رسانید. سپس با موفقیت در آزمون ورودی به دانشگاه تهران راه یافت و در سال ۱۳۳۲ با کسب رتبه اولی از دانشکده دندانپزشکی آن دانشگاه فارغ التحصیل و پس از دفاع از پایان نامه خود، درجه ممتاز عنوان دکترای دندانپزشکی را دریافت کرد و به واسطه احراز رتبه اول، به دریافت نشان درجه اول فرهنگ (وزارت فرهنگ و معارف) مفتخر شد.
آنگاه با استفاده از قانون اعزام رتبه‌های اول دانشگاه به خارج از کشور و دریافت بورس تحصیلی، عازم ایالات متحده آمریکا شد و تحصیلات تخصصی خود را در دو رشته جراحی و آسیب شناسی فک و دهان (دهان، فک و صورت) در مراکز وابسته به دانشگاه هاروارد و دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تافتس در شهر بوستون به پایان رسانید و علی رغم پیشنهاد دانشگاه تافتس برای اشتغال در آن دانشگاه و کسب امتیاز عالی در امتحانات لازم، با عشق خدمت به میهن، در سال ۱۳۳۸ به ایران بازگشت و اولین ارزشنامه تخصصی در جراحی فک و دهان (دهان، فک و صورت) به عنوان یکی از رشته‌های تخصصی دندانپزشکی را دریافت کرد.

وی نخستین مطب محدود به این رشته تخصصی را دایر و به واسطه تخصص در دو رشته علوم پایه و بالینی به عنوان مرجع مورد مشاوره همکاران قرار گرفت. هم زمان در بیمارستان پارس تهران، به عنوان مسوول جراحی‌های دهان و فک و صورت شروع به فعالیت کرده و اولین مورد جراحی‌های ارتوگناتیک را طبق روش روز انجام داد و دوره‌های متوالی عضو هیات مدیره و در دو دوره، مدیریت عامل این بیمارستان را داشته است.

از فروردین ۱۳۳۹ با سمت عضو هیات علمی ساده در بخش آسیب شناسی دانشکده پزشکی دانشگاه تهران فعالیت دانشگاهی خود را آغاز کرد و در سال ۱۳۴۰ با شرکت و موفقیت در مسابقه امتحان تخصصی رییس درمانگاهی (برابر امتحانات بورد تخصصی فعلی) با عنوان متخصص و رییس درمانگاه (استادیاری فعلی) در رشته آسیب شناسی به خدمات خود در دانشکده پزشکی و دندانپزشکی ادامه داد. دکتر اسماعیل یزدی پس از کسب امتیازات لازم و ارتقای به مرتبه دانشیاری در سال ۱۳۴۵ نظر به اهمیت و علاقه فراوان به رشته آسیب شناسی فک و دهان و از طرفی فقدان برنامه درسی و گروه آموزشی ویژه این رشته در برنامه های آموزشی دانشگاهی در ایران، به تأسیس و راه اندازی بخش و آزمایشگاه تخصصی آسیب شناسی فک و دهان در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران اقدام و به عنوان بنیان گذار این رشته، برنامه درسنامه آن را تدوین کرد و پس از تصویب دانشگاه از همان سال به اجرا گذارد.

وی از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰ معاونت آموزشی و سپس ریاست دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران را برعهده داشت که در این مسوولیت‌ها موفق شد تحول کمی و کیفی بنیادین در برنامه‌های آموزشی، همراه با اجرای نظام واحدی و هماهنگ کردن برنامه‌های آموزش دندانپزشکی با کشورهای پیشرفته جهان ایجاد کند، به طوری که می‌توان گفت ایشان بانی دندانپزشکی نوین و نیز برنامه‌های مدون تخصص‌های دندانپزشکی در کشور می‌باشد.

دکتر یزدی در سال ۱۳۵۳ به مرتبه استادی ارتقا یافت و به واسطه فعالیت‌های درخشان دانشگاهی، آموزشی، پژوهشی و اجرایی در سال ۱۳۶۹ به دریافت لوح استادی ممتاز مفتخر شد.

ایشان معتقد هستند که عضو هیات علمی دانشگاه باید تا آخرین روزهای حیات در خدمت دانشگاه و آموزش باشد. همان گونه که خود هرگز از مطالعه و تحقیق دست نکشیده و همواره آخرین مطالب علمی روز را در کلاس درس مطرح کرده و همواره از مجموعه پربار اسلایدهای منحصر به فرد شخصی، که توسط خود ایشان تهیه شده بود برای آموزش استفاده می‌کرد. نظر استاد انتخاب و استخدام برای خدمت در دانشگاه، در درجه اول بر مبنای صلاحیت اخلاقی و علمی و عشق به تدریس بود.

از ویژگی های دیگر استاد دکتر یزدی نظم و ترتیب در مدیریت و تدریس و خلوص معنوی هنگام حضور در کلاس درس و شخصیت و وقار ایشان است که زبان‌زد دانشجویان و الگوی آنان در تمام سال های فعالیت دانشگاهی ایشان بود. برای کلاس درس قداست خاصی قایل بود و همواره پیش از دانشجویان در کلاس حضور می‌یافت و پس همه از کلاس درس خارج می‌شد. به دانشجویان فرصت کافی برای پرسش و پاسخ داده و با صبر و حوصله آنان را در تمام مراحل آموزش و تحقیق راهنمایی می‌کرد.

استاد در عین جدیت و قاطعیت، رفتاری پدرانه با دانشجویان داشته و همان رفتاری را که از دیگران در برخورد با فرزندان خود انتظار داشت نسبت به دانشجویان ابراز می‌کرد. ویژگی دیگر استاد دکتر یزدی بحث و مباحثه علمی در موضوعات دانشگاهی و اجتماعی و دینی بود. استاد همواره علاقه داشتند و دارند که شناخت و تفکر اطرافیان خود را ارتقا دهند تا با مسایل روز آشنایی داشته باشند.

شخصیت چند بعدی و علاقه استاد به مباحث اجتماعی، زبان و ادبیات فارسی و تاریخ، خصوصا تاریخ پزشکی، باعث شده که ایشان علاوه بر رشته های علمی تخصصی خود در زمینه های دیگر نیز مقالات و تألیفات ارزشمندی خلق کرده و اوقات فراغت خود را بیشتر در زمینه پرورش گل، نقاشی، ورزش و شعر و ادبیات می‌گذارند.

استاد دکتر یزدی به عنوان مشاور سازمان جهانی بهداشت در منطقه شرق خاورمیانه (EMRO) در فاصله سال های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۸ ماموریت‌های گوناگون در ارتباط با ارزشیابی نیروی انسانی و برنامه ریزی های آموزش دندانپزشکی و تخصصی کشورهای منطقه از سودان تا پاکستان انجام داده است که از آن میان می توان به طرح تأسیس دانشکده دندانپزشکی خارطوم (سودان)، بازنگری برنامه‌های رشته‌های تخصصی دندانپزشکی در دمشق (سوریه) و… اشاره کرد.

دکتر اسماعیل یزدی به واسطه خدمات و فعالیت های علمی ارزنده موفق به دریافت نشان، جایزه و تقدیرنامه های متعدد شده است که برخی از آنها عبارت اند از: نشان درجه یک فرهنگ (وزارت فرهنگ وقت) تقدیرنامه (سازمان جهانی بهداشت دفتر مدیترانه شرقی)، ۱۲۵۶، لوح تقدیر به خاطر حسن پایان تنظیم طرح ها و برنامه های آموزشی مقاطع مختلف، ۱۳۶۱، لوح تقدیر و سپاس وزیر فرهنگ و آموزش عالی، ۱۳۶۴ و ۱۳۶۸، لوح تقدیر و سپاس (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی)، لوح استادی ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۱۳۶۹، لوح پزشک نمونه (سازمان نظام پزشکی) (بار دوم)، ۱۳۸۴، لوح تقدیر دانشگاه علوم پزشکی قزوین، ۱۳۸۴، لوح سپاس و تقدیر از انجمن جراحان دهان و فک و صورت ایران ۱۳۷۹، جایزه بین المللی پورسینا (کانون پزشکان و دندانپزشکان ایرانی مقیم آلمان ۱۳۸۶).

دکتر اسماعیل یزدی پس از ۴۲ سال فعالیت مستمر علمی دانشگاهی بنا به درخواست شخصی در سال ۱۳۸۰ در سن ۷۰ سالگی به افتخار بازنشستگی نایل شد و از آن زمان به همکاری در زمینه تحقیقات و انتشارات با فرهنگستان علوم پزشکی پرداخته است.

● سخن شاگردان
سخن گفتن از بزرگواری چون دکتر اسماعیل یزدی که ابعاد مختلف وجودی‌اش فراتر از یک «استاد ممتاز دانشگاه» است، کاری است تقریبا ناشدنی. لذا بر آنم تا فقط به بخشی از ابعاد شخصیتی ایشان اشاره کنم که مفید توجه برای ما شاگردان ایشان است و خصوصا «سرمشقی عملی» است برای آنانی از ما، که تکیه بر جایگاه مقدس معلمی زده ایم. به یاد دارم در دوران دانشجویی دندانپزشکی عمومی، هنگامی که در یکی از جلسات کلاس های آسیب شناسی دهان و فک و صورت که استاد از Giant cell granuloma در فکین سخن می گفتند، بیان می داشتند که این ضایعه به دلیل نامعلومی در ایران از شیوع بیشتری برخوردار است.

سپس ایشان با ریزبینی فراوان ضایعه را به ما معرفی نموده، اشتباهات تشخیصی را گوشزد کرده و اگر چه سال ها در این باره تحقیق و تفحص داشتند به هیچ وجه پایین بودن سطح علمی مخاطب را به رخ او نکشیده، چنان که گویی در یک کنگره بزرگ علمی بین المللی سخن می گویند با ذوق و انرژی غیرقابل توصیف، دانشجویان جوان و بعضا جویای نام را با جزییات مربوط به این ضایعه، با ارجاع به آخرین یافته های علمی آشنا می کردند.

این احساس که استاد، دانشجویان دوره عمومی را قابل می داند که قبل از کلاس به آخرین یافته های علمی مراجعه می کند و موضوعی را که سال هاست درباره آن تحقیق و تدریس کرده اند، باز هم مطالعه می کنند و با دانش به روز شده به سر کلاس می آیند ما را بر آن می داشت که قدر آن لحظات را بیشتر بدانیم و گوش جان بسپاریم به هر جمله اش. اینجا بود که نحوه برخورد متمایز او را به خوبی حس می کردی و به صورت عملی می آموختی که در جایگاه استادی چگونه باید با دانشجو برخورد کرد.

روش دکتر یزدی قرار دادن دانشجو در مسیر یافتن حقیقت بود تا او خود در چالش هایی به کشف حقیقت نایل شود و آنگاه که چنین می شد بزرگوارانه گوش جان می سپرد به یافته های فرزند.

● فراغت از تحصیل، بی معناست
اساسا یزدی با کلمه «فارغ التحصیل» شدن مخالفت جدی داشته و دارد. مگر هیچ کدام ما شاگردانش فارغ شدن از تحصیل را در او دیده ایم؟ او به لطف حضرت حق هنوز هم سخت مشغول تحصیل و هدایت محصلانش است. فقط سنگرش عوض شده است. چندی پیش که به عشق دیدارش به فرهنگستان علوم پزشکی رفته بودم، همچون سابق میز کارش را مملو از کاغذهایی یافتیم که حاصل تحقیقات این روزهای استاد است.

ایشان با پرهیز از تصمیم گیری و برنامه ریزی های انفعالی و تاکید بر اینکه برنامه ریزی باید مبتنی بر پژوهش و نیازسنجی منطقه ای باشد، موجب تحولات زیربنایی در امر برنامه ریزی رشته های مختلف تخصصی دندانپزشکی کشور شدند.

او را باید پیشکسوت نسلی دانست که پژوهش را مقدمه آموزش می دانند، اگر چه تاکیدهایش را هماره در گوش داریم که قویا همگی مان را به شدت از افراط و تفریط برحذر می داشت تا فرصت های آموزشی فدای پژوهش های پر سر و صدا نشود. بنابراین دکتر یزدی را می توان یکی از پیشکسوتان دندانپزشکی ایران نامید که تاکید بر «انجام پژوهش های برنامه ریزی شده و جهت دار» که به تولید دانش پیشرفته منجر می شود را با شرط «مفید بودن برای بیماران» به هم آمیختند و برنامه ریزی را در سطوح دوره های دکتری و بعد از دکتری به این سو سوق دادند.

از دیگر صفات بارز استاد که زبانزد خاص و عام است، «پایبندی راسخ به اصول» و «نظم و وقت شناسی» است. او این خصایص را نیز عملا به دیگران می آموخت و می آموزد. مثلا اگر در زمان ملاقاتت تاخیر داشتی، اغلب می دیدی که باید وقت ملاقات دیگری تعیین کنی و اگر چه ابتدا سختگیرانه می نمود، ولی آرام آرام می آموختی که باید ارزش وقت خود و دیگران را خوب بدانی. این موضوع برخاسته از همان پایبندی راسخ او به اصول بود.

یاد گرفتن و یاد دادن جزء لاینفک دکتر یزدی است. او زندگی را بدون این دو نمی بیند. مشکل بتوانی او را در حال سومی پیدا کنی. تعداد کسانی که مستقیم و غیرمستقیم خوشه چین دانش او بوده و هستند قابل شمارش نیست، اما از نظر او پایبندی راسخ به اصول، مقوله اولیه ای است که نباید به هیچ بهانه ای دستخوش چشم پوشی شود.

از میان این اصول اولیه می توان «استقلال دانشگاه ها» را مطرح کرد و اینکه دانشگاه و دانشگاهی را هیچ گونه نباید سر سپرده تشکیلاتی دیگر نمود. داد یزدی همیشه بلند بوده و هست که اساس کار از استقلال دانشگاه آغاز می شود. اگر این مؤلفه را از دانشگاه بگیریم آن را به مکتب خانه ای بدل خواهیم کرد که نه تنها توان تربیت صحیح را از آن خواهیم گرفت، بلکه دزدانی با چراغ تحویل داده خواهد شد که … گزیده تر برند کالا!

او عملا به همه ما آموخت که استقلال دانشگاه از همان لایه های نخستین آن یعنی دانشجویان آغاز می شود و احترام به استقلال فکری دانشجوست که موجب شکوفا شدن علم و دانشگاه می شود، لذا در امر پژوهش نیز جهت رسیدن به مطلوب فقط با ارایه کلیدهای اصولی و اهمیت دادن به آموختن روش کار و نه کپی کردن کار دیگران، دانشجویان را تحریک به نوآوری کرده، از طریق طرح سوالات جدید، آنان را به منزل مقصود نزدیک می کرد.

در همین راستا از او آموختیم که یکی از اصولی ترین مسایل زندگی حرفه ای مان احترام گذاشتن به بیمار و اهمیت دادن به مشکلات اوست. لذا این گونه است که می یابیم او به حق اسوه و الگویی عملی است برای تمامی کسانی که خود را طبیب، پژوهشگر و معلم می نامند و می خواهند ضمن حفظ و افتخار به ارزش های اسلامی و انسانی در بالاترین درجات علمی قرار گیرند.

زیباترین تابلویی که همیشه در اتاق کار یزدی بالای سرش نصب شده بود و هست، تابلو زیبایی «لااله الاالله» است. او همیشه خود را فقط سرسپرده به ذات اقدس ا.. معرفی کرده و می کند و این سرسپردگی را لازمه آزادی و استقلال فکری اش می داند و با اعتماد به نفسی ستودنی آنچه را صحیح تشخیص می دهد شجاعانه فریاد کرده و می کند. درست است که دکتر یزدی هم طبیب و هم پژوهشگر و هم معلمی شایسته است، اما زیبنده تر است که او را «حکیم» خطاب کنیم، حکیمی که نه فقط با سخن خود، بلکه با عمل و روش خود به دیگران آموخت و می آموزد چگونه آدم بودن را.

منبع:دندانه