مسواک زدن از منظر اسلام/ مروری بر روایات و احادیث پیرامون مساله بهداشت دهان و دندان

 

« مسواک‌زدن اقتضای فطرت انسان است.»
این گفته پیامبر اکرم، تنها حدیث اولیای ما در توصیه مومنان به مسواک زدن نیست. پیامبر و ائمه ما جابجا در میان گفته‌های خود مسلمین را به رعایت بهداشت و نظافت توصیه کرده‌اند. جست و جویی ساده در کتاب‌های دینی و حدیث شما را به انبوهی از احادیث می‌رساند که در آنها به رعایت بهداشت دهان و دندان و مسواک زدن توصیه شده است. محتوای بیشتر این احادیث برای ما کاملا بدیهی به نظر می‌رسد اما برای اقوام عرب در هزار و پانصد سال پیش کاملا آموزشی و مفید فایده. این احادیث علی‌رغم متن ساده توصیه‌های مفیدی در خود دارند که بسیاری از آنها امروزه نیز از زبان دندان‌پزشکان و البته به گونه‌ای دیگر به بیماران توصیه می شوند.

اهمیت مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان
حضرت محمد می‌فرماید: دندانها که صاف و زیبایند واسطه جویدن غذا کثیف و آلوده می شوند و کم کم بوی دهان تغییر می یابد و ایجاد فساد در قوای دماغیه می نماید. وقتی که انسان مسواک نماید فساد از بین می رود، و دندان دو مرتبه تمیز و پاکیزه می گردد.
پیامبر می فرمودند: اگر برای مردم دشوار نبود در هر نماز، مسواک کردن را واجب میکردم.
پیامبر اکرم فرمود: جبرئیل همواره مرا به مسواک سفارش می‏کرد تا جایی که گمان کردم آن را واجب خواهد ساخت.
رسول الله فرموند: به مسواک زدن امر شدم آن گونه که ترسیدم بر من فرض گردد.
امام حسین چنین می‌فرمود: پدر ما بما دستور می داد بعد از خلال دندان ها، سه مرتبه آب را در دهان بگردانیم و بریزیم (مضمضه کنیم ) سپس آب بیاشامیم.
پیامبر فرمود: مسواک زدن اقتضای فطرت انسان است.

توصیه به مسواک زدن
اما رضا فرمودند: دو رکعت نماز که بعد از شستن و مسواک نمودن دندان خوانده شود از هفتاد رکعت بدون مسواک بهتر است .
امیرالمؤمنین می‌فرماید: مسواک زدن سبب جلب رضایت و خشنودی خداوند و اجرای سنت پیغمبر است و وسیله خوشبویی دهان و دندان است.

توصیه به استفاده از خلال دندان
پیامبر می‌فرماید: دندانهای خود را خلال کنید، زیرا خلال کردن جزء نظافت است و نظافت از ایمان است و شخص با ایمان داخل بهشت می شود.
پیامبر گرامی اسلام برای وادار کردن همه مردم به نظافت دندان و دهان می فرمودند: یکی از حقوق که مهمان به گردن میزبان دارد اینست که میزبان برای او چوب خلال را در وقت غذا خوردن آماده کند.
توجه اسلام به جزئیات بهداشتی تا این حد بوده که به ما اجازه نداده با هر چیز یا با هر چوبی خلال کنیم . در یک روایت آمده که خلال کردن با هر چیزی موجب فقر است.
امام رضا نیز می گوید: با چوب درخت انار و شاخه های ریحان خلال نکنید زیرا این هر دو سبب تحریک رگ جذام اند.

فواید مسواک زدن
امام صادق (ع ) می فرماید: برای مسواک کردن نمودن دوازده فایده است :
ـ مسواک کردن پیروی از سنت پیامبر است .
ـ دهان را پاک می نماید.
ـ سبب ازدیاد نور چشم است .
ـ باعث خشنودی خدا است .
ـ باعث سفید و زیبایی دندان است .
ـ از کرم خوردگی دندان جلوگیری می کند.
ـ لثه را محکم می سازد.
ـ اشتها را زیاد می نماید.
ـ بلغم را از بین می برد.
ـ حافظه را تقویت می نماید.
ـ حسنات انسان را در پیشگاه خدا زیاد می کند.
ـ فرشتگان نیز خرسند می شوند.

روش مسواک زدن
امام رضا می فرمود: زیاده روی در مسواک کردن باعث صدمه مینای دندان و سست شدن ریشه های آن است .

نقش مواد قندی در تخریب دندان
امام رضا می فرمایند: هر کسی مایل است دندانهایش سالم بماند شیرینی را بعد از خوردن مقداری نان صرف کند. زیرا نان در دهان خمیر می شود. و این خمیر گودالها و حفره های مینا را پر می کند و به این صورت شیرینی هیچ گونه تاءثیر سوئی بر روی دندان نخواهد گذاشت .
و نیز می‌فرمایند: یکی از هوسهای مضری که زیان فوق العاده به سلامت و استحکام دندان وارد می سازد هوس خوردن شیرینی است که راه را بر روی بیماریهای دندان می گشاید. جنون مصرف امروز در کشورهای متمدن جهان زیاد شده است و یکی از علل عمده امراض دندان است .

جنس مسواک
امام هشتم می فرماید بهترین چوبهای مسواک چوب درخت اراک است ، زیرا این چوب دندانها را جلا می دهد و دهان را خوشبو می کند و لثه ها را محکم کرده و نیز از کرم خوردگی جلوگیری می نماید. و این فوائد در صورتی است که مسواک کردن با اعتدال و میانه روی همراه باشد.

اراک؛ معادلی برای مسواک و خمیر دندان امروزی
اعراب برای مسواک زدن و پاکیزگی دندان‌ها از چوب درخت اراک استفاده می‌کردند.
درخت اراک در مناطق بیابانی می‌روید؛ به همین دلیل در تعدادی از سرزمین های قاره آسیا مثل عربستان، به خصوص در عسیر، أبها وجیزان، و هم چنین در برخی نواحی یمن، هند و ایران یافت می شود.
اراک شبیه درخت انار است و در تمام مدت سال سرسبز است، شاخه‌های آن باریک و گرد و برگ های آن به خاطر وجود ماده روغنی سبز رنگ، درخشان است، و شیره ای به رنگ زرد مایل به سبز روشن از آن خارج می شود. لایه داخلی چوب این درخت از الیاف سلولزی تشکیل شده است، الیاف براساس نظامی دقیق در کنار یکدیگر مرتب شده اند و در کنار هم کامل ترین مسواک طبیعی را تشکیل می دهند.
علاوه بر این چوب درخت اراک حاوی مواد متعددی است که در جلوگیری از پوسیدگی، استحکام‌بخشیدن به ساختار دندان، حفظ سلامت دندان و لثه، سفید کردن دندان و خشبو کردن دهان کاملا موثر است.

منابع:
– مقاله‌ی مسواک زدن از لحاظ علمی و شرعی/ أحمد حسین خلیل حسن / دانشکده تحقیقات اسلامی – دانشگاه الأز
– بهداشت دهان و دندان (در آیینه حدیث و علم پزشکی)/ مؤلف: عباس عزیزی
– مقاله‌ی اهمیت مسواک زدن از نظر اسلام / سایت آفتاب

منبع:دندانه