سرطان دهان؛ ارثی است یا محیطی؟

 

دکتر پویان شکیب*
بیش از نیم قرن از مطرح شدن فرضیه Cancerization Field توسط دکتر Slaughter و همکارانش می‌گذرد. شاید اگر سردبیر آن روز مجله علمی Cancer می‌دانست که انتشار نتایج این پژوهش، زمینه ساز نگاهی نو به سرطان بافت پوششی دهان (Oral Squamous Cell Carcinoma) می‌شود، در انجام این کار تعجیل بیشتری می‌کرد.
سال‌های متمادی، نگاه «صفر و یک» به بروز سرطان دهان، پژوهشگران این عرصه را در توجیه وقایعی چون عود دوباره حتی پس از خارج نمودن کامل ضایعه و استعداد بیشتر برخی افراد، علی رغم مواجههٔ کمتر آنان با عوامل سرطان زا، ناتوان نموده است.
براساس فرضیهٔ Field Cancerization، تبدیل سلول نرمال پوشش مخاط دهان به یک سلول سرطانی، نتیجهٔ مجموعه‌ای از موتاسیون‌ها (جهش‌های ژنتیکی)ی متوالی است که در گروهی از سلول‌های یک منطقه (Field) از بافت پوششی دهان رخ می‌دهد. اگر چه این موتاسیون‌ها در یک یا تعداد محدودی از سلول‌ها به نتیجه نهایی خود که‌‌ همان ایجاد سرطان با تمام مشخصات کلینیکی و میکروسکوپیک خود از جمله ایجاد زخم و تهاجم به بافت مجاور است، می‌رسند، اما بخش وسیع‌تری از بافت پوششی که ظاهران فاقد علائم کلینیکی و میکروسکوپیک سرطان است نیز چند گامی (بخوانید چند موتاسیونی) به این مقصد نزدیک شده است. در نتیجه حتی با خارج شدن کامل بافت سرطانی، زمینه‌ای از بافت حامل چند موتاسیون آغازین روند کار سینوژنزیس، در دهان بیمار باقی می‌ماند و به محض افزوده شدن موتاسیون‌های بعدی، مجددا سرطان ظاهر می‌گردد.

امروزه محققین با اتکا به نظریهٔ field Cancerzation و تاکید بر چند مرحله‌ای بودن روند کار سینوژنزیس (multistep carcinogenesis) استعداد ابتلا به سرطان دهان را قابل به ارث رسیدن می‌دانند. بدین معنا که اگر چه القا موتاسیون در سلول بافت پوششی دهان نیازمند یک عامل آغازگر محیطی است، لکن وقوع برخی از این موتاسیون‌ها در سلول‌های جنسی (germ cells) و انتقال آن‌ها به نسل بعد، بافتی مستعد‌تر به بروز سرطان را به ارث می‌رساند. علاوه بر آن، ناکارآمد بودن سیستم ترمیم موتاسیون‌ها، مشخصه‌ای است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و فردی با بافت‌های مستعد‌تر به بروز بدخیمی را، به وجود می‌آورد.

کوتاه سخن آنکه به منظور پیشگیری موثر از سرطان دهان و نیز درمان هر چه سریع در صورت بروز آن، ضمن توصیه به پرهیز از عوامل سرطان‌زای محیطی، بر معاینات دوره‌ای با فاصلهٔ کوتاه در افرادی که سابقهٔ بروز سرطان دهان در بستگان خود را گزارش کرده‌اند، تاکید می‌شود.

منبع:دندانه