تردید در مورد سودمندی نخ دندان در پیشگیری از پوسیدگی دندان در بزرگسالان

 

دکتر وحید رواقی
استادیار سلامت جامعه، دانشکده دندانپزشکی دانشگاه بیرمنگام انگلستان
[اختصاصی سایت دندانه]

به احتمال زیاد دندان‌پزشک به شما توصیه کرده است که علاوه بر مسواک زدن باید از نخ دندان استفاده کنید. شما نیز بعد از آخرین جلسه درمانی تصمیم می‌گیرید از این پس استفاده از نخ دندان را به برنامه روزانه خود اضافه کنید. برای چند روزی با نخ دندان دست و پنجه نرم می‌کنید اما بزودی آن را فراموش می‌کنید و به مسواک زدن اکتفا می‌کنید.
اگر جز کسانی هستید که مسواک می‌زنید اما علی رغم توصیه دندان‌پزشکتان از نخ دندان استفاده نمی‌کنید باید بدانید شما تنها نیستید. براساس آخرین سرشماری سلامت در بریتانیا سه چهارم بزرگسالان در این کشور حداقل روزی دوبار مسواک می‌زنند که آمار مطلوب و رضایت‌بخشی است. اما برخلاف مسواک، استفاده از نخ دندان چندان متدوال نیست. بر اساس همین سرشماری از هر پنج بریتانیایی تنها یک نفر از نخ دندان استفاده می‌کند.
اما چرا دندان‌پزشکان بر استفاده از نخ دندان تاکید می‌کنند؟ استفاده از نخ دندان تا چه اندازه می‌تواند از بیماری‌های دهان و دندان پیشگیری کند؟

تصور بر این است که مسواک زدن با پیشگیری از تشکیل پلاک دندانی از دو بیماری اصلی دهان و دندان یعنی پوسیدگی و بیماری‌های لثه جلوگیری می‌کند. پلاک دندانی لایه نازک و چسبنده‌ای است که روی دندان تشکیل می‌شود. این لایه نازک و چسبنده وقتی در مجاورت کربوهیدرات‌ها (مانند نان و برنج) یا قند‌ها (مانند شکلات، آب میوه و نوشابه) قرار گیرد ساختار سطح دندان را تخریب کرده و در نتیجه پوسیدگی ایجاد می‌شود. گسترش پوسیدگی هم می‌تواند عوارض نامطلوبی مانند دندان درد به همراه آورده و نهایتا به کشیدن و از دست دادن دندان ختم شود. پلاک دندانی علاوه بر نقشی که در تشکیل پوسیدگی دارد می‌تواند بر بافت‌های نرم مجاور دندان تاثیر گذاشته و سبب ایجاد التهاب لثه و در ‌‌نهایت بیماریهای لثه شود. بیماری لثه همانی است که قدیمی تر‌ها به آن پیوره می‌گفتند.

مسواک به دلیل شکل و اندازه بزرگ آن توانایی حذف پلاک دندانی در تمام نقاط دهان به‌ویژه بین دندان‌ها را ندارد. از این رو ایده استفاده از نخ دندان به عنوان یک ابزار کمکی برای تمیز کردن دندان‌ها ظاهرا مفید به نظر می‌رسید. گفته می‌شود یک دندان‌پزشک آمریکایی در قرن نوزدهم ایده استفاده از نخ دندان برای حذف کردن پلاک دندانی در نقاطی که مسواک به آن دسترسی ندارد را مطرح نمود.
استفاده از نخ دندان تا سالیان سال در دنیای دندان‌پزشکی بدون هیچ تردیدی ترویج می‌شد. شواهد علمی زیادی هم وجود داشت که نشان می‌داد نخ دندان تا حد زیادی از تشکیل پلاک دندانی یا‌‌ همان لایه نازک چسبنده روی دندان جلوگیری کند.

اما آیا واقعا استفاده از نخ دندان باعث کاهش میزان پوسیدگی و بیماری‌های لثه هم می‌شود؟

به نظر می‌رسد پاسخ این سوال آن‌گونه که دندان‌پزشک شما و شما تصور می‌کنید آسان نیست. از آنجایی که مطالعات پراکنده بسیاری برای بررسی نقش پیش گیری کننده نخ دندان انجام شده بود و نتایج متناقضی به دست آمده بود محققان تصمیم گرفتند نتایج این مطالعات را جمع آوری کرده و پس از بررسی کیفیت این مطالعات نتیجه نهایی را منتشر کنند. یکی از این مطالعات مروری نشان داد که استفاده از نخ دندان در بچه‌ها می‌تواند از بروز پوسیدگی پیشگیری کند. اما برخلاف تصور اولیه پژوهشگران شواهد محکمی که نشان دهد استفاده از نخ دندان پوسیدگی در بزرگسالان را کاهش می‌دهد پیدا نکردند. نتایج این پژوهش توسط گروه دیگری از پژوهشگران از زاویه‌ای دیگر در یک مطالعه دیگر مورد بررسی قرار گرفت. این بار هم برخلاف انتظار نتایج پیشین تکرار شد.
به بیان دیگر، به نظر می‌رسد برخلاف تصور اولیه دیگر با قاطعیت نمی‌توان گفت که نخ دندان کمکی به پیشگیری از پوسیدگی در بزرگسالان می‌کند.

اما طرفداران استفاده از نخ دندان نباید کاملا نا‌امید شوند چرا که به نظر می‌رسد اگرچه دلایل کافی برای استفاده از نخ دندان برای پیشگیری از پوسیدگی وجود ندارد اما تا حد اندکی می‌تواند از التهاب لثه و در نتیجه بیماریهای لثه پیشگیری کند.
اکنون ممکن است برخی از طرفداران استفاده از نخ دندان ادعا کنند که استفاده از نخ دندان محض احتیاط ایرادی ندارد. یا آن گونه که در گویش عامیانه گفته می‌شود کار از محکم کاری عیب نمی‌کند. اما واقعیت آن است که باز هم بر خلاف تصور ما استفاده ناصحیح و غیراصولی از نخ دندان چندان هم بی‌ضرر نیست. از این رو لازم است از توصیه کردن بی‌حساب و کتاب به استفاده از نخ دندان بدون آموزش‌های کافی پرهیز کرد.

تمایل دارم این یادداشت را با توصیه‌ای به سیاست گذاران بخش سلامت که مسولین اصلی سلامت جامعه هستند جمع‌بندی کرده و به اتمام برسانم.
به طور خلاصه، برخلاف روایت‌ها و سفارش‌های مکرر دندان‌پزشکان، شواهد علمی رضایت‌بخشی که نشان دهد استفاده از نخ دندان از پوسیدگی دندان بخصوص در بزرگسالان پیشگیری می‌کند وجود ندارد. اما عبارت معروفی در روش‌شناسی تحقیق وجود دارد که می‌گوید پیدا نکردن شواهد علمی به معنای عدم وجود چنین شواهدی در جهان خارج نیست. شاید زمانی نه چندان دور مدارک محکم و قانع کننده‌ای در مورد سود یا حتی ضررهای استفاده از نخ دندان پیدا شود که بتوانیم بر اساس آن‌ها با قاطعیت به بیماران توصیه کنیم از نخ دندان استفاده کنند یا شاید هم از آن پرهیز کنند.
با این وجود به دلیل وجود شواهدی که نشان می‌دهد نخ دندان تا حدی از التهاب لثه پیشگیری کند، قابل درک و منطقی است که دندان‌پزشکان هم‌چنان بر استفاده از نخ دندان تاکید کنند.
آمارهای بدست آمده از کشورهای پیشرفته در زمینه سلامت اما نشان می‌دهد علی رغم آنکه ده‌ها سال است استفاده از نخ دندان توصیه می‌شود درصد اندکی از مردم تمایل به استفاده از نخ دندان دارند.

اما مساله مهمتری که به بهانه این یادداشت مایلم به بحث بگذارم دسترسی عمومی به اطلاعات مرتبط با سلامت دهان است. در حال حاضر اگر کسی بخواهد در مورد رفتارهای مرتبط به سلامت دهان اطلاعاتی کسب کند آسان‌ترین راه مراجعه به دندان‌پزشک است. با توجه به گران بودن هزینه خدمات دندان‌پزشکی قابل فهم است که عده قابل توجهی از مردم از پا گذاردن به مطب‌های دندان‌پزشکی خودداری کنند. از سوی دیگر بر اساس نتایج برخی پژوهش‌های اروپایی، اطلاعاتی که دندان‌پزشکان در زمینه بهداشت و سلامت دهان می‌دهند در بسیاری از موارد متناقض است. گزینه دیگر برای کسب اطلاعات در مورد سلامت به طور کلی و سلامت دهان به صورت اختصاصی مراجعه به سایت‌های اینترنتی مرتبط با دندان‌پزشکی به زبان فارسی است که روز بروز بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود.
اما سوال اساسی این است که تا چه اندازه در مورد صحت و درستی اطلاعات ارائه شده در این سایت‌ها اطمینان داریم؟ آیا مردم به منبع موثق و اصولی برای آموختن رفتارهای مرتبط به سلامت دهان دسترسی دارند؟

برای رفع این کمبود، در کشورهای توسعه یافته نهادهای رسمی دولتی مانند وزارت بهداشت یا موسسات دولتی مسول سلامت سالهاست اطلاعات صحیح مرتبط با سلامت من جمله سلامت دهان و دندان را مستقیما با زبانی ساده از طریق سایت‌ها و یا دفترچه‌های رایگان در اختیار مردم قرار می‌دهند. (برای مثال سایت دولتی سلامت و دهان در بریتانیا را اینجا می‌توانید ببینید) به نظر می‌رسد حالا که مدتی است صحبت از تغییر نظام سلامت و تمرکز بر پیشگیری بجای درمان است، مسولان مرتبط باید به جای واگذار کردن وظیفه آموزش سلامت به دندان‌پزشکان و سایت‌های متفرقه دست به کار شوند و مستقیما اطلاعات صحیح مرتبط با سلامت من جمله سلامت دهان را در اختیار جامعه قرار دهند.

منبع:دندانه