جایگاه ایران از نظر تولیدات علمی دندانپزشکی در منطقه و جهان

روندی راهبردی در راستای چشم انداز توسعه

با هدف ارزیابی جایگاه علمی ایران به ویژه در گروه علوم پزشکی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی گفتگویی با دکتر سعید عسگری، استاد اندودانتیکس و پژوهشگر برتر پژوهشکده علوم دندان‌پزشکی شهید بهشتی داشتیم.
دکتر عسگری در این گفتگو با بررسی شاخص‌های معتبر کمی و کیفی در این حوزه، تحلیلی را فرا روی محققین و دست‌اندرکاران عرصه پژوهش و نوآوری قرار داده است. مطالعه این مطالب می‌تواند زوایای متفاوتی از روند تولید علم در ایران را در طی سالیان اخیر تا حدودی روشن نموده و امکان تحلیل و تدبر در مسایل مرتبط با آینده علمی کشور را برای علم پژوهان تسهیل و یا فراهم آورد.

– آقای دکتر عسگری! جایگاه کشورمان در سطح بین‌المللی از نظر شاخص‌های کمی و کیفی تولیدات علمی چگونه است؟
همه می‌دانیم که ایران می‌بایست بر مبنای سند چشم‌انداز، از نظر علمی، جایگاه نخست منطقه را در سال ۱۴۰۴ خورشیدی کسب کند. خوشبختانه در حال حاضر ایران توانسته است که در شاخص میانگین تولید همه علوم بر مبنای تعداد مقالات منتشر شده، به این جایگاه برتر دست یابد و بسیار خوشحال‌کننده‌تر اینکه، بر مبنای اطلاعات پایگاه داده‌ای سایماگو، ایران این جایگاه را از سال ۲۰۱۱ میلادی از کشور ترکیه گرفته است. بر اساس ارزیابی همین پایگاه در سال ۲۰۱۷ میلادی، جایگاه ایران در بین ۲۳۰ کشوری که برای همین موضوع مورد ارزیابی قرار گرفته اند رتبه شانزدهم بوده است. در این میان ترکیه در رتبه نوزدهم و عربستان سعودی نیز در جایگاه سی و دوم قرار گرفته‌اند.
اما از منظر بررسی شاخص کیفیت تولیدات علمی منتشر شده که با شاخص اچ-ایندکس از آن یاد می شود، هم اکنون ایران در سطح منطقه ای، پس از عربستان سعودی، در رتبه چهارم قرار گرفته و در طراز جهانی نیز در رتبه ۴۲ قرار دارد. نکته درخور توجه اینکه، اگر چه این تفاوت می تواند بر عدم توازن بین کمیت و کیفیت مقالات منتشر شده دلالت نماید، اما بخشی از وقوع این تفاوت می تواند به دلیل حجم زیاد مقالات منتشر شده در بازه زمانی اخیر توسط دانشمندان ایرانی باشد که طبیعتا برای دیده شدن و مورد استناد قرار گرفتن آنها، به گذر زمان بیشتری احتیاج است.

– ارزیابی وضعیت تولیدات علمی ایران در زیرشاخه علوم پزشکی چگونه است؟
در تحلیل اطلاعات مربوط به حوزه علوم پزشکی مسلما تولیدات علمی منتشر شده در سه رشته پزشکی، داروسازی و دندان‌پزشکی از اهمیت ویژه ای برخوردارند. البته در این میان این نکته‌ای واضح است که تعداد مقالات منتشره در بین این سه رشته، دارای تفاوت‌های چمشگیری به خصوص به نفع رشته پزشکی است که علت این فزونی تعداد را می‌توان به بالاتر بودن تعداد شاغلین در این رشته ارتباط داد. ولی آنچه که در این زمینه باید مدنظر قرار داد این است که سنجش این سه رشته با یکدیگر موضوعیت نداشته و قیاس آنها با یکدیگر مع‌الفارق است. بنابراین برای اینکه وضعیت هر رشته را بهتر مورد شناسایی قرار دهیم، باید از قیاس همتایان در این خصوص کمک گرفت. برای مثال داروسازان ایرانی توانسته‌اند از سال ۲۰۰۹ گوی رقابت را از همتایان ترکیه‌ای خود ربوده و مقام اول منطقه را به لحاظ تعداد مقالات منتشره از آن خود کنند و البته این مقام را نیز تاکنون حفظ نموده‌اند.

در رشته دندان‌پزشکی نیز این اتفاق در سال ۲۰۱۷ به وقوع پیوسته است که البته احراز رتبه اول منطقه توسط دندان‌پزشکان هم جای تبریک دارد. در این میان، کشورمان در رشته پزشکی که از سال ۲۰۰۹ از رتبه سوم منطقه به دوم ارتقا یافته بود کماکان پس از ترکیه در مقام دوم منطقه قرار گرفته است، و این موضوع امر مهمی است که نیازمند بررسی و تحلیل همه جانبه موضوع از یک سو و اهتمام بیشتر همه دست‌اندرکاران این رشته از سوی دیگر است. گفتنی است که در سال ۲۰۰۹ کمیت تولید مقالات رشته پزشکی ایران نسبت به ترکیه حدود ۴۴درصد بوده که در سال ۲۰۱۷ به ۹۵ درصد افزایش یافته است و بنابراین انتظار می رود تا با ادامه همین روند مثبت، در رشته پزشکی نیز در آینده‌ای نزدیک به مقام اول منطقه برسیم.
اما بررسی جایگاه بین‌المللی ایران در این سه رشته در سال ۲۰۱۷ در بین کشورهای دنیا، پنجره دیگری را در مقابل رویمان می گشاید. جالب است که بدانیم در حالی که رتبه جهانی ما در رشته پزشکی در مقام ۱۷ دنیا قرار دارد، این جایگاه برای رشته‌های دندان‌پزشکی و داروسازی با ۶ پله برتری در رتبه ۱۱ قرار گرفته است. اما نکته مهم این است که کشور ترکیه به عنوان رقیب اصلی منطقه‌ای ما در سه رشته پزشکی، داروسازی و دندان‌پزشکی، به ترتیب در رتبه‌های ۱۶، ۱۹ و ۱۲ جهان قرار دارد.
در رتبه‌بندی جهانی یک نکته بسیار مهم دیگر در مورد رشته دندان‌پزشکی وجود دارد و آن این است که تفاوت تعداد مقالات بین کره شمالی در رتبه نهم با داشتن ۵۱۵ مقاله، اسپانیا با رتبه دهم و داشتن ۵۰۳ مقاله، ایران با رتبه یازدهم و داشتن ۵۰۱ مقاله و ترکیه با رتبه دوازدهم و داشتن ۴۹۱ مقاله، بسیار اندک و کلا در حد ۲۵ مقاله است و در این محدوده رتبه کشورها با تلاش کوچکی از سوی هر یک از آنها براحتی قابل تغییر و جابجایی است و با توجه به این نکته، مسئولین و محققین دندان‌پزشکی کشور می‌بایست از این فرصت پدیدار شده نهایت استفاده را در جهت ارتقای مرتبه این رشته به انجام رسانند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که چنین فرصت سهلی برای دو رشته داروسازی و پزشکی به هیچ وجه متصور نیست.

در مورد بررسی شاخص کیفی، اچ- ایندکس ایران در رشته‌های پزشکی، داروسازی و دندان‌پزشکی در حال حاضر به ترتیب اعدادی معادل ۱۷۳، ۱۱۶ و ۵۵ بوده و رتبه کشور در این سه رشته در بین کشورهای دنیا نیز بر همین مبنا، به ترتیب ۴۳، ۳۳ و ۳۰ می‌باشد. این شاخص به خوبی نشان می‌دهد که بالاترین کیفیت مقالات در بین این سه رشته، به دندان‌پزشکی تعلق دارد. از منظری دیگر، رتبه این شاخص عددی در رشته پزشکی از رتبه کشوری یک مرتبه پایین‌تر و در رشته داروسازی ۹ پله و در دندان‌پزشکی ۱۲ پله صعود نسبت به رتبه کشور دارد که این امر برای محققین دندان‌پزشکی بسی جای افتخار دارد.

– وضعیت مجلات علمی منتشر شده ایرانی در بین کشورهای منطقه و جهان چگونه است؟
در بررسی مجلات علمی در پایگاه داده‌ای سایماگو، در منطقه خاورمیانه و با لحاظ شاخص SJR در میان ۳۹۰ ژورنال، بهترین مجله پزشکی کشور در جایگاه ۴۹ قرار دارد، در میان ۸۴ مجله داروسازی مقام بهترین مجله ایرانی در جایگاه ۱۹ است و در میان ۱۲ مجله دندانپزشکی، پس از ترکیه و مصر، رتبه های سوم تا پنجم به مجلات ایرانی اختصاص دارند.
از سوی دیگر بررسی همین مجلات در پایگاه داده ای اسکوپوس نشان می دهد که در بین ۱۱۴ مجله دندانپزشکی نمایه شده در این پایگاه، بر مبنای اندازه گیری سایت اسکور، Iranian Endodontic Journalبه عنوان اولین مجله دندانپزشکی انگلیسی زبان ایرانی، در رتبه ۱۶ قرار گرفته است.

– بررسی وضعیت ایران از منظر شاخص نوآوری جهانی چگونه است؟
یکی از مهمترین نکاتی که جا دارد به ان اشاره شود در مورد ضرورت توجه به یک شاخص کیفی مهم یعنی شاخص نوآوری جهانی یاGII (Global Innovation Index) است. این شاخص از طریق بررسی مقادیر و نسبت های حاکم بین ورودی ها و خروجی های مربوط به نظام نوآوری محاسبه می گردد و قادر است که وضعیت کشورهای جهان را در این مورد ارزیابی نماید.
در سال ۲۰۱۸ سوییس با امتیاز ۶۸ در رتبه اول و یمن با امتیاز ۱۵ در اخرین رتبه یعنی مقام ۱۲۶ قرار دارند. کشورهای هلند، سوئد، انگلستان ،سنگاپور و امریکا در مقام های دوم تا پنجم قرار گرفته اند و کشور ایران نیز در مقام ۶۵ ایستاده است.
اگر چه در نگاه نخست این رتبه برای کشور ما مناسب تشخیص داده نمی‌شود، لکن اطلاع از اینکه رتبه کشور ما در سال ۲۰۱۴ میلادی در قعر این جدول و برابر با ۱۲۰ بوده است و طی ۵ سال گذشته با شتاب بسیار خوبی به سمت صدر لیست در حال حرکت است، می تواند این امید را در دل محققان و نوآوران کشورمان ایجاد نماید که در سال های پیش رو با این فرض که برنامه ها و اقدامات سیاست گذاران کشور به خوبی طراحی و به مورد اجرا گذاشته شوند، می‌توان به جایگاهی نزدیک با رتبه های کمی تولید علم امیدوار بود.

 

منبع : دندانهدندانه