روغن ترمز، گل میخک و دندانپزشکی سنتی غیر مبتنی بر شواهد!

 

امروزه بحث طب سنتی در رسانه‌های دیداری، شنیداری و مکتوب داغ شده است. ما در دانشگاه‌هایمان رشته‌هایی در سطوح عالی به اسم طب سنتی داریم که با مفهوم محیط آکادمیک ترکیب جالبی ایجاد کرده است. در رسانه‌ها افرادی به عنوان متخصصان طب سنتی توصیه‌هایی برای بیماران مختلف در مورد بیماری‌هایشان ارائه می‌دهند.
عمر رشته «دندان‌پزشکی» به مفهوم معاصر آن در جهان و بالطبع در کشور ما خیلی زیاد نیست، اما دندان‌درد و بیماری‌های دهان و دندان یکی از قدیمی‌ترین مشکلات بشر در طول تاریخ بوده است. در توصیه‌نامه‌های اطبای قدیم نکات زیادی در مورد دندان درد آمده است، سالیان سال نیاکان ما از می‌خک، مویز، سرکه، پوست انار و… برای اصطلاحا درمان درد دندان استفاده می‌کرده‌اند! گل می‌خک البته سابقه طولانی‌تری در تسکین درد‌های دندانی دارد و دندان را موقتا بی‌حس می‌کند. به‌طور تجربی کسانی که در کار شیلات هستند از عصاره می‌خک برای بیهوش کردن ماهی‌ها بهره می‌برند. حتی مقاله‌هایی در مورد استفاده از عصاره گل می‌خک برای بیهوش کردن ماهی قزل‌آلای رنگین کمان در نشریات دامپزشکی به چاپ رسیده است. (مثلا مجله تحقیقات دامپزشکی- دانشگاه تهران- ۱۳۸۰؛ ۵۶ (۴): ۸۵-۸۹).

تمام ‌اطلاعاتی که در مورد درمان سنتی دندان درد وجود دارد به‌طور تجربی و براساس تجربیات نیاکان ما به دست آمده است. نیاکان ما مواد زیادی را هنگام درد دندان روی دندان‌های خود امتحان کرده‌اند! آن‌ها هنگام دندان درد احتمالا هر چیزی را روی دندانشان قرار داده‌اند و سرانجام به مرور پی برده‌اند بعضی از آن‌ها (مانند گل می‌خک) روی تسکین درد دندانشان تاثیر دارد! آن‌ها اطلاعی از مکانیسم این کاهش درد نداشته‌اند. در مورد زیان‌های احتمالی و به اصطلاح امروزی عوارض جانبی این درمان‌ها هم اطلاعی نداشته‌اند. روشی که آن‌ها استفاده کرده‌اند به دوره قبل از پیدایش «روش علمی» (scientific method) مربوط می‌شود. امروزه هم ما در بسیاری از برداشت‌های خودمان از دنیا بر روش «غیرعلمی» و تجربی متکی هستیم. وقتی سرما می‌خوریم پرهیز‌ها و تجویزهایی که از پدر، مادر و دیگران شنیده‌ایم رعایت می‌کنیم.
منظور از طب سنتی از این دیدگاه صرفا تجربیات به ارث رسیده از نیاکان ما نیست بلکه رویکردی است که براساس تجربیات بدون پشتوانه مطالعات مبتنی بر شواهد استوار است. مثلا برخی از کسانی که به دندان‌درد دچار می‌شوند برای تسکین درد خود از روغن ترمز استفاده می‌کنند! حتی بیمارانی دیده شده‌اند که برای لق کردن و کشیدن دندانشان هم از روغن ترمز استفاده کرده‌اند! واضح است که روغن ترمز محصول مدرنی است که تولید آن حاصل دستاوردهای علمی ‌است، اما رویکردی که برای استفاده از روغن ترمز در دندان‌پزشکی وجود دارد از نظر پشتوانه علمی تفاوتی با استفاده ازعصاره گل می‌خک در تسکین دندان درد ندارد و هر دو از نظر علم مدرن، «طب سنتی» تلقی می‌شوند!

توجیحاتی در مورد «شیمیایی بودن» داروهای طب مدرن در تقابل با «طبیعی» و بی‌خطر بودن داروهای طب سنتی وجود دارند ولی حقیقت این است همین عصاره گل می‌خک در دندان‌پزشکی مدرن به صورت یک ترکیب شیمیایی تحت نام «اوژنول» با غلظت مشخص استفاده می‌شود. اگر همین عصاره گل می‌خک را در غلظت بالا (مثلا ۱۰۰۰ppm) روی ماهی قزل‌آلای رنگین استفاده کنید ماهی را اول به کما می‌برد و بعد می‌کشد! غلظتی که برای به کما بردن انسان از این عصاره موردنیاز است را نمی‌دانیم ولی احتمالا کسانی که در زمان پادشاهان قدیم در دربار‌ها، به فکر مسموم کردن و کشتن مخالفانشان بودند این غلظت را به خوبی می‌دانند! حتی روغن ترمز هم در ابتدای چرخه تولیدش فرآورده‌ای نفتی است که توسط باکتری‌ها در اعماق زمین میلیون‌ها سال قبل تولید و بعد از استخراج با دانش روز فرآوری شده است، همان‌طور که اوژنول از گل می‌خک استخراج و آماده‌سازی شده است!

اوژنولی که ما در دندان‌پزشکی استفاده می‌کنیم، از طریق اثر بر پتانسیل گیرنده‌های عصبی اثر ضددرد موقت دارد. تا حدودی اثر آنتی‌باکتریال هم دارد و اساس کاربرد آن در دندان‌پزشکی را همین ویژگی‌ها تشکیل می‌دهد. ممکن است ده‌ها ماده دیگر با آثار مختلف در گل می‌خک وجود داشته باشند، ولی آنچه دانش مدرن ثابت کرده این است که ماده موثر بر دندان درد‌‌ همان «اوژنولی» است که در مقیاس صنعتی و با روش علمی ‌تولید می‌شود، بنابراین هیچ دندان‌پزشکی به جای اوژنول از گل می‌خک در مطبش استفاده نمی‌کند. ضمنا به آثار، عوارض جانبی و محدودیت‌های کاربرد این ماده هم با استناد به مطالعات صورت گرفته واقف است و برای تمام درد دندان‌ها اوژنول استفاده نمی‌کند! بلکه بر تفاوت‌های درمان علامتی و علتی و هدف بیمار از درمان واقف است! اما در مورد روغن ترمز مطالعه‌ای صورت نگرفته و از خطر‌ها و عوارض احتمالی آن، جذب آن از گوارش و پوست و مکانیسم اثر آن اطلاع چندانی نداریم. بنابراین نه‌تن‌ها دندان‌پزشکان از آن برای درمان استفاده نمی‌کنند و به بیماران هم توصیه نمی‌کنند، بلکه بیماران هم نباید از روغن ترمز برای درد خود استفاده کنند یا به دیگران استفاده از آن را توصیه کنند! من یا هر فرد دیگری در مقام یک دندان‌پزشک نه می‌توانیم آثار کاهش درد روغن ترمز را تایید کنیم و نه رد کنیم ولی چون روغن ترمز در «علم دندان‌پزشکی» هیچ جایی ندارد به‌راحتی می‌توانیم برای استفاده‌نکردن از آن به بیماران توصیه اکید کنیم!

در آغاز کتاب «پالپ دندان» (Dental Pulp) که یکی از مراجع مهم دندان‌پزشکی و شاخه اندودانتیکس آن است به نام زکریای رازی و روش استفاده از می‌له‌های باریک داغ برای خارج کردن پالپ دندان در قرن دهم بعد از میلاد توسط او اشاره شده است. اساس روشی که رازی برای درمان دندان‌درد استفاده کرده است در واقع با اساس دانش اندودانتیکس امروز (خارج کردن پالپ بیمار) مطابقت دارد. طبیعی است این قسمت طب سنتی (مربوط به قرن چهارم هجری قمری) با رویکرد دندان‌پزشکی مدرن تطابق دارد و از نظر تاریخی دارای اهمیت زیادی است. در عین حال که نادرستی بسیاری از رویکردهای طب سنتی امروزه اثبات شده است.
طب سنتی می‌تواند به عنوان شاخه‌ای از طب مدرن که رویکرد‌های سنتی به مقوله درمان را با معیارهای مدرن می‌آزماید و این تجربیات را علمی‌سازی و کاربردی می‌کند، رویکرد بسیار مفید و قابل‌قبولی است ولی نگاه تقابلی طب سنتی در برابر طب مدرن و جایگزین پنداری آن در رویکرد دانشان بنیان امروزی نوعی عقبگرد غیرقابل پذیرش قلمداد می‌شود. اگر طب سنتی بخواهد خارج از چارچوب روش علمی‌ و فقط براساس نظام عرضه و تقاضای بازار حرکت کند، در جهان دانش مبتنی بر شواهد امروز راه به جایی نخواهد برد.

منبع:دندانه