«سپید گاهی خاکستری» سندی تصویری برای دندانپزشکی ایران

 

گفتگوی نگین دندان‌پزشکی با مهدی صاحبدل، کارگردان اولین مستند درباره تاریخ دندان‌پرشکی ایران
علی ده‌بان

جامعه دندان‌پزشکی در آذرماه شاهد یک رویداد کم‌نظیر فرهنگی خواهد بود و آن رونمایی از فیلم مستندی درباره تاریخ معاصر دندان‌پزشکی در ایران است. فیلمی که نگاهی تصویری و مستند به تلاش‌های صورت گرفته برای دندان‌پزشکی از آغاز تا امروزش در کشورمان دارد. با «مهدی صاحبدل» کارگردان این مستند بلند ۶۷ دقیقه‌ای به گفتگو نشسته‌ایم و از او درباره چگونگی ساخته‌شدن مستند «سپید گاهی خاکستری» به تهیه‌کنندگی «دکتر علی تاجرنیا»، تصویربرداری «مجتبی اسپنانی»، صدابرداری «محمدعلی متقی»، صداگذاری «سجاد خطیری» و روایت «سارا براتی» پرسیدیم.

آقای صاحبدل، آغاز گفتگو را با این پرسش آغاز می‌کنم که چرا «سپید گاهی خاکستری» را برای عنوان این مستند خاص انتخاب کردید و به چه موضوعاتی در دندان‌پزشکی پرداخته‌اید؟
علم دندان‌پزشکی مانند هر پدیده دیگری در کشور ما تحت تأثیر شرایط اجتماعی و سیاسی خارج از خود در طی تکوینش بوده است. تحولات تاریخ معاصر ما گاهی در راستای پیشبرد فعالیت‌های جامعه دندان‌پزشکی بوده و گاهی کاملاً غیرهمسو. در این فیلم، تاریخ دندان‌پزشکی نوین در ایران را که قدمتی صدساله دارد، در بستر تحولات سیاسی اجتماعی کشور مورد بررسی قرار داده‌ایم. با توجه به محدودیت زمانی فیلم و بسیاری مسائل دیگر که می‌توانست در فیلم مطرح شود دست به انتخاب زدم و سعی کردم به مهمترین تحولات این تاریخ یکصد ساله اشاره کنم، مانند چگونگی ورود علم نوین دندان‌پزشکی به ایران در آغاز قرن، تأسیس مدرسه دندانسازی، تأسیس دانشکده‌های اولیه، تأسیس و فعالیت‌های جامعه دندان‌پزشکی ایران و … . البته این انتخاب براساس معیارهایی صورت گرفت که به طور مثال مسائل و مطالب مهمی که در جلسات متعدد با افراد مؤثر و فعال در دندان‌پزشکی ایران مشترک بود، یکی از معیارها بود.
در برهه‌هایی هم مسائل مهمی اتفاق افتاده که تأثیر فراوانی روی فعالیت‌های دندان‌پزشکان در بازه زمانی طولانی گذاشته مانند فعالیت افراد فاقدصلاحیت در طی دهه‌های متمادی که یکی از دلایل مهم تشکیل نهادهای مدنی توسط دندان‌پزشکان در گذشته برای مبارزه با فعالیت ایشان بوده است یا تأسیس بیش از ۴۰ دانشکده دندان‌پزشکی در طی هشت سال که قطعاً آینده دندان‌پزشکان در ایران را در جهات مختلف تحت تأثیر فراوان قرار می‌دهد.
به هرجهت تلاش ما این بود که این فیلم سندی تصویری از برخی تحولات مهم دندان‌پزشکی باشد.

چه مدت زمان صرف ساخت این فیلم شد؟
ساخت این فیلم از آغاز مرحله پیش تولید و تدوین طرح که نیازمند مطالعات اولیه‌ای بود تا امروز حدود دو سال زمان برد. اولین جلسه تصویربرداری در بهمن‌ماه ۹۳ انجام شدو تا آخرین روزهای تدوین فیلم همچنان عکس‌ها و اسنادی به دست من می‌رسید که مورد استفاده قرار گرفت.

چرا ساخت این فیلم دو سال به طول انجامید؟
خب دلایل مختلفی داشت. یکی از مهمترین دلایل این زمان، تحقیق و پژوهش دقیق و جمع‌آوری اسناد موردنیاز بوده است. وقتی شما به عنوان یک مستندساز فیلمی می‌سازید بیشترین زمان را باید به مطالعه، تحقیق و بررسی اسناد بپردازید تا سندی تصویری که درنهایت به عنوان فیلم مستند عرضه می‌کنید واقعاً قابل استناد باشد. من برای آنکه آنچه در فیلم گفته می‌شود این خصوصیت مهم را داشته باشد تقریباً تمام مکتوبات موجود و قابل دسترس را مطالعه کردم.
به علت فرم فیلم زمان تدوین هم بسیار طولانی بود چون حساسیت‌های بسیار زیادی در نشان دادن و دقیق بودن عکس‌ها و اسناد داشتم.
دو نکته مهم در اینجا قابل ذکر است یکی اینکه متأسفانه علی‌رغم قدمت تشکیلات و نهادهای دندان‌پزشکی در ایران جز چند کتاب محدود و تعدادی مقاله، تلاش گسترده‌ای برای بررسی و ثبت اطلاعات و اسناد دندان‌پزشکی نشده است. در دوره‌ای درجامعه دندان‌پزشکی ایران آرشیوی وجود داشت که متاسفانه از بین رفت. تلاش‌هایی در موزه تاریخ علوم پزشکی به همت دکتر مصفا و دکتر اسلامی انجام شده و یا در جمع‌آوری اسناد و کتب جناب آقای دکتر طاهریان تلاش‌های قابل تقدیری داشته‌اند ولی خب مرکز اسنادی برای دندان‌پزشکی وجود ندارد یا کتاب جامعی که تاریخ دندان‌پزشکی ایران را از جهات مختلف بررسی کرده باشد، هنوز نگاشته نشده است. البته این مشکل تنها در اینجا نیست.
من برای جمع‌آوری عکس‌ها و اسناد به مراکز مختلفی مراجعه کردم ولی خب دستاورد چندانی نداشتم و آنچه در فیلم می‌بینید حاصل جمع‌آوری اسناد از افراد مختلف در خود جامعه دندان‌پزشکی بوده است که انصافاً حمایت بسیاری از گروه تولید داشتند. آقایان دکتر افتخاری، دکتر طاهریان، دکتر غلامعباس مرتضوی، دکتر عادلی‌نجفی، دکتر مصفا، دکتر رحیم‌پور، دکتر میرزابیگی، دکتر بهرمان و بسیاری از بزرگواران دیگر عکس‌ها و اسناد زیادی را با پیگیری‌هایی که انجام دادیم، دراختیار ما قرار دادند با امکان اسکن آنها را فراهم کردند که بسیار از ایشان سپاسگزارم.

همکاری دندان‌پزشکان در ساخت این مستند با شما چگونه بود؟
همانطور که اشاره کردم در هر مرحله از تحقیق و تولید، ما با استقبال و همکاری دندان‌پزشکان مواجه شدیم؛ البته حضور دکتر تاجرنیا به عنوان تهیه‌کننده فیلم تأثیر بسیار زیادی در اعتمادزایی و پیشبرد کارهای ما داشت. ایشان علی‌رغم مشغله‌های فراوان هر زمان که نیاز بود، وقت گذاشتند و با علاقه این حمایت را دنبال کردند.

با همه این حمایت‌ها و استقبال‌هایی که به آن اشاره کردید، این پرسش پیش می‌آید که این مستند آیا اثری تبلیغاتی و سفارشی برای نهادی خاص است؟
به هیچ‌وجه. این مستند در یک موسسه مستقل و خصوصی به نام «فکروفرهنگ» تولید شده است. حتی تهیه‌کننده فیلم که خود از افراد فعال و با سابقه در جامعه دندان‌پزشکی هستند و قطعاً بدون حضور ایشان این فیلم ساخته نمی‌شد، جز در مواردی که بنده تقاضای راهنمایی، کمک و … داشتم، به هیچ‌عنوان در محتوا و روند تولید فیلم دخالتی نداشتند و دست من برای انجام کار کاملاً باز بود. قطعاً در مرحله تحقیق از دانسته‌ها و داشته‌های جمعی از چهره‌ای خوشنام و مؤثر تاریخ دندان‌پزشکی ایران بهره گرفتم و بسیار هم از ایشان سپاسگزارم.

پس اگر سفارشی نیست چرا سراغ چنین سوژه‌ای آمدید؟
من از سالها پیش به واسطه دوستان دندان‌پزشکی که داشته و دارم با فعالیت‌های جامعه دندان‌پزشکی آشنا بودم و همواره برخی مسائل در این جامعه و در حول این علم من را شگفت‌زده می‌کرد. از جمله کنگره‌های باشکوه سالانه، فعالیت‌های نسل‌های مختلف از نسل اول فارغ‌التحصیلان تا دانشجویان فعلی کنارهم، پرنسیپ جالب توجهی که در اساتید و پیشگامان دندان‌پزشکی می‌دیدم و … بسیار برایم جذاب بود و روزی به این فکر کردم که باتوجه به اینکه تاکنون فیلمی با این موضوع ساخته نشده و البته در حوزه‌های مشابه هم فیلم‌های کمی ساخته شده و به احتمال فراوان حرف‌ها و نکته‌های جذاب و فراوانی در تاریخ دندان‌پزشکی ایران برای بیان وجود دارد، به سراغ این موضوع رفتم. مطالعه اولیه‌ای انجام دادم، طرحی تدوین کردم و با حضور و حمایت دکتر تاجرنیا کار آغاز گردید.

این مستند با این موضوع خاص آیا فقط برای دندان‌پزشکان است یا در حین ساخت فیلم به مخاطب عام هم برای آن فکر کرده‌اید؟
قطعاً جلب‌نظر مخاطب عام برای هر فیلمسازی موضوعی بسیار مهم است هر چند در پخش مستند در کشور ما محدودیت‌های زیادی وجود دارد. للبته درباره این فیلم که پژوهش-مصاحبه‌محور است و بیشتر مستندی مقاله‌ای بشمار می‌آید تا روایی، در درجه اول جامعه دندان‌پزشکان کشور مخاطب اصلی اثر هستند ولی فکر می‌کنم توانسته باشم جذابیت‌های لازم را برای بهره‌مندی مخاطب خارج از جامعه دندان‌پزشکی در فیلم ایجاد کنم. امیدوارم.

با توجه به این که می‌خواهیم جذابیت رونمایی فیلم کم‌رنگ نشود و بعد از رونمایی به طور مفصل به این اثر از نظر محتوایی خواهیم پرداخت، اگر سخن پایانی دارید بفرمایید.
یک نکته بسیار مهم که بایستی به آن اشاره کنم تأمین منابع لازم برای ساخت این فیلم بود. مجموعه تجاری-علمی مهرآرابن با مدیریت جناب آقای روح‌اله نوروزی حامی مالی تولید این مستند بود که جای سپاس فراوان دارد. علاقه ایشان به خود اثر به‌گونه‌ای بود که حتی در مقطعی به من گفتند که اگر لازم نمی‌بینید در تیتراژ فیلم هم نامی از مجموعه ما ذکر نکنید. حمایت بی‌منت ایشان بسیار مؤثر و قابل تقدیر بود.

منبع:دندانه