نکات مهم کاربردی کنترل عفونت در دندانپزشکی

کنترل عفونت در دندانپزشکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این بخش خلاصه‌ای از اهم نکات کاربردی برای دندانپزشکان آورده شده است و مطمئناً با بکارگیری این نکات گامی در جهت کنترل عفونتها در جامعه برداشته خواهد شد.

 

در کنترل عفونت در مطب به موارد زیر توجه کنید:

اتاق کار خود را طوری تجهیز و راه‌اندازی کنید که دارای نور کافی و تهویه مناسب باشد.

—به منظور جلوگیری از انتقال آلودگی، یونیت را در محلی نصب کنید که حداقل به شعاع یک متر در اطراف آن فضای باز وجود داشته باشد.

اتاق کار را زیاد شلوغ نکنید.

محل قرارگیری خود را در ناحیه‌ای قرار دهید که به آنگل و توربین، پوآر آب و هوا، میز ابزار، یونیت و چراغ به راحتی دسترسی داشته باشید. همچنین دستیارتان به دستگاه‌های ساکشن، لایت کیور، پوآر آب و هوا و کابینت‌ها اشراف داشته باشد.

بهتر است اتاق دستگاههای استریل کننده از اتاق کارتان جدا باشد.

محل دفع مواد آلوده را جایی دور از چشم بیماران انتخاب کنید.

برای مطب دستگاه تهویه‌ای با قدرت مکندگی بالا و بدون صدا انتخاب کنید و آن را طوری نصب کنید که لوله خروج هوای آن به سمت واحدهای دیگر یا مکانهای عمومی تخلیه نشود.

بهتر است دستگاه تمیزکننده اولتراسونیک (فراصوتی) مخصوص شستن وسایل را بر روی کابینت، در کنار سینک قرار دهید.

نمونه دستگاه تمیزکننده اولتراسونیک : dental-equipment/ultrasonic-cleaner

در کنار هر یونیت یک دستشویی در نظر بگیرید.

در کنار یونیت یک سطل زباله درب دار پدالی پیش‌بینی کنید.

برای دستشویی مطب، از روش شیر با کنترل پایی یا چشم الکترونیکی استفاده کنید.

بهتر است کفپوش محل کار خود را از جنس لینولئوم یکپارچه انتخاب کنید، چون بدون درز است و به راحتی تمیز می‌شود.

سطح کابینتها بایستی صاف، یکپارچه، بدون درز و خلل و فرج، نفوذناپذیر و لبه‌های آن گرد باشد.

کمپرسور یونیت را خارج از اتاق کار خود نصب کنید.

اگر در مطب دستگاه رادیوگرافی (پرتونگاری) دارید، اصول محافظت در برابر اشعه ایکس را رعایت کنید.

— هنگام رادیوگرافی و قرار دادن فیلم در دهان بیمار دستکش بپوشید.

اگر در مطب قالب‌ریزی می‌کنید، بهتر است در اتاق جداگانه باشد.

 

خود، بیماران و کارکنان را در برابر عفونتها محافظت کنید:

برای همه بیماران از وسایل سترون شده استفاده کنید.

—به کیفیت آب یونیت توجه ویژه داشته باشید و سعی کنید با مصرف آب مناسب، آلودگی آب خروجی از شیلنگ را در حد کمتر از ‍fu (Colony Forming Unit) C500 نگه دارید.

—برای حفظ کیفیت آب یونیت، از مخازن جداگانه آب همراه با مواد ضدعفونی کننده سازگار با دستگاه استفاده کنید. برای مثال می‌توانید یک دقیقه از ساکشن محلول هیپوکلریت سدیم ۰/۵ درصد استفاده نمایید.

—بعد از پایان کار هر بیمار، توربین و آنگل را ۲۰ تا ۳۰ ثانیه به کار اندازید.

برای جلوگیری از تشکیل بیوفیلم و تخلیه آب شیلنگ‌ها از فشار هوا استفاده کنید.

—سطوحی مانند: دستگیره یا کلید چراغ یونیت، دستگاه رادیوگرافی، ظروف مواد دندانپزشکی، دستگیره شیر آب، دستگیره کابینتها، خودکار، کلیدها و پریزهای برق، رایانه، تلفن و … را با پوششهای پلاستیکی یا فویل بپوشانید و بلافاصله پس از آلوده شدن تمیز و ضدعفونی کنید.

خرده های اضافی آمالگام را در ظرف کوچک پلاستیکی دردار که حاوی محلول ثبوت رادیوگرافی است بریزید، زیرا ترکیب جیوه آمالگام با محلول ثبوت ایجاد رسوب سولفات جیوه کرده و از تبخیر جیوه جلوگیری می‌کند و کارکنان دندانپزشکی که در معرض استنشاق بخار جیوه هستند را حفظ می‌کند.

—خرده‌های موجود در دهان بیمار را نیز با ساکشن های خارج کنید.

محیط کار مطب را به طور مناسب تهویه کنید و در زمانهای مشخص سطح بخار جیوه را در مطب خود ارزیابی کنید.

برای برداشتن آمالگام قدیمی، از فرزهای کهنه شده استفاده نکنید، زیرا موجب تولید بخار جیوه می‌شود.

— از ریختن آمالگام اضافی در کراشوار پرهیز کنید، زیرا باعث آلودگی فاضلاب شهری می‌شود.

— هر وسیله را که ابتدا وارد انبار می‌کنید، باید اول استفاده شود FIFO (قانون First in- First out).

— در هنگام ضدعفونی کلیدهای برقی یونیت مواظب برق گرفتگی باشید.

— اگر در محل کار خود انبار دارید، به طور مرتب دما و رطوبت انبار را بازدید کنید.

به کارکنان خود اصول محافظت، احتیاط‌های استاندارد، درست کردن محلول‌های ضدعفونی، شیوه‌های ضدعفونی و استریلیزه و اصول ارتباطات و تماسهای دندانپزشکی را آموزش دهید.

— اگر خون فرد معتادی به دستتان پاشید و پوستتان سالم بود، شستن دست با آب و صابون کافی است.

— از گرفتن تاریخچه بیماران غافل نشوید، زیرا با داشتن اطلاعات، انگیزه بیشتری برای محافظت خود و دیگران پیدا می‌کنید.

برای محافظت بیماران، از وسایل یکبار مصرف مانند سوزن، کارپول، سرساکشن، دستکش، لیوان، برس پالیش دندان، روکش پلاستیکی پوآرهوا، پیش‌بند و … استفاده کنید.

برای کاهش دادن باکتریهای بزاق و قطرات معلق می‌توانید از مکنده‌های قوی و سریع، رابردم، دهانشویه و یا مسواک زدن پیش از اعمال دندانپزشکی استفاده کنید.

در سیستم آب یونیت، شیر ضدبرگشت آب قرار دهید.

—خون و مایعات بدن همه مراجعه کنندگان به مطب را آلوده فرض کنید. این امر موجب می‌شود که به محافظت خود، دستیارانتان و سایر بیماران بیشتر فکر کنید.

دستهای خود را قبل از پوشیدن و پس از درآوردن دستکش بشویید.

— هرگز درپوش سوزنهای مصرف شده را دوباره بر روی سوزنها نگذارید و سعی نکنید آن را بشکنید یا خم نمایید.

در صورت امکان از دستگاههای الکتریکی برش سوزن (کاتر الکتریکی) استفاده کنید.

—اگر به علت استفاده از دستکش دچار حساسیت تماسی می‌شوید، از دستکشهای غیرلاتکس (وینیلی یا نیتریلی) استفاده کنید.

ماسک دهانی خود را بعد از هر بیمار عوض کنید.

— هرگز ماسک خود را به سمت چانه و گردن نکشید.

ماسک نباید با دهان تماس داشته باشد، زیرا رطوبت تنفسی باعث کاهش کارایی آن می‌شود.

پس از پایان کار با بیمار، ابتدا دستکشها را درآورید، بعد عینک و سپس ماسک را.

از لباس آستین‌ بلند، بدون زیپ، یقه‌گرد با کمترین دکمه استفاده کنید. سر آستین این لباسها باید طوری باشد که دستکش روی آن قرار گیرد و بلندی آن در حالت نشسته روی زانوها را بپوشاند.

استفاده از نقاب هیچ گاه نمی‌تواند جایگزین ماسک شود. همراه با آن استفاده از ماسک فراموش نشود.

وقتی مبتلا به ضایعه پوستی هستید از دو دستکش استفاده کنید.

برای محافظت از خود، از دستکش، عینک، نقاب، روپوش، گان، کلاه، پوششهای مناسب، لباس لابراتوار، لباس اتاق عمل و روکفشی استفاده کنید.

برای هر بیمار دستکش خود را عوض کنید.

دستکشهای لاتکس به برخی مواد شیمیایی مثل گلوتارالدئید نفوذپذیر هستند و تماس با این مواد به صورت همزمان ممکن است موجب تحریک بیشتر پوست گردد.

 

زباله‌های مطب را به صورت بهداشتی دفع کنید:

کیسه حاوی زباله‌های مطب را بیش از سه چهارم پر نکنید.

برای دفع زباله از کیسه‌های زرد رنگ ویژه دفع زباله‌های عفونی استفاده کنید و بر روی آن برچسب آلوده یا خطرناک بچسبانید.

سر سوزنها، کارپولها، اجسام و وسایل نوک تیز را در ظرفهای مقاوم مخصوص جمع‌آوری و به صورت ایمن دفع کنید. این ظرفها نیز نباید بیش از سه چهارم پر شوند.

دستکشهای استفاده شده را می‌توانید با زباله‌های معمولی دفع کنید، مگر این که خون‌آلود باشند.

بهتر است برای جمع‌آوری و حمل وسایل آلوده، از انبرهای مخصوص و ظروف محکم و نفوذناپذیر با برچسب Biohazard استفاده کنید.

 

اصول عفونت‌زدایی (Disinfection) را رعایت کنید:

وقتی خونی در محلی ریخت، ابتدا خود را مجهز به وسایل محافظت شخصی کنید. بعد مقداری محلول ۱% هیپوکلریت سدیم روی آن بریزید، ۵ دقیقه صبر کنید، سپس محل را با دستمال کاغذی پاک کنید. یک بار دیگر محل را با محلول آغشته به مواد ضدعفونی تمیز کنید.

برای ضدعفونی کردن وسایل پیش از استریل، می‌توانید از ترکیباتی مانند: گلوتارالدئید، پراستیک اسید، ترکیبات فنلی (مثل دتول) و ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی مثل میکروتن، دکونکس و بی‌آی‌بی‌فورت استفاده کنید.

برای ضایعات و زخم‌هایی که گرایش عفونت بی‌هوازی دارند، می‌توانید از آب اکسیژنه ۱ تا ۳ درصد استفاده کنید.

برای ضدعفونی مخاطها می‌توانید از پویدون آیودین ۱%، آب اکسیژنه ۵/۰ تا ۱ درصد یا محلول کلرهگزیدین استفاده نمایید.

پروتزها و قالبهای آلوده را پیش از خارج کردن از مطب ضدعفونی کنید. برای این منظور می‌توانید آنها را ابتدا بشویید، ۱۰ دقیقه با محلول هیپوکلریت سدیم ۱۰ :۱ (به جز پروتزهای فلزی و موم بایت) ضدعفونی و سپس آبکشی و بسته‌بندی کرده، بعد آن را به لابراتوار بفرستید.

پیش از شستن وسایل آلوده، آنها را در سبدی گذاشته و در محلول ضدعفونی مناسب قرار دهید.

وقتی گلوتارالدئید قلیایی را فعال می‌کنید، بر روی ظرف آن برچسب تاریخ بزنید، زیرا این محلول ۱۴ تا ۳۰ روز پس از فعال شدن به تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد.

می توانید برای وسایل فلزی از گلوتارالدئید استفاده کنید، زیرا ماده فعال کننده آن دارای نیتریت سدیم است و نیتریت سدیم از زنگ زدن و خوردگی وسایل جلوگیری می‌کند. از مواد کلردار مثل هیپوکلریت سدیم (سفید کننده) نباید برای ضدعفونی کردن وسایل فلزی استفاده کنید.

— الکل‌های موجود در بازار معمولاً ۹۶ درجه هستند و در این درجه موجب مرگ باکتریها نمی‌شوند و لازم است غلظت آن را تا ۷۰ درجه کاهش دهیم. برای این کار به هر ۱۰۰ سی‌سی الکل، ۳۰ سی‌سی آب مقطر اضافه کنید.

— برای سالم‌سازی (ضدعفونی کردن) پوست می‌توانید از الکل ۷۰ درجه، کلرهگزیدین و یدوفورها استفاده کنید.

— برای ضدعفونی کردن سطوح محیطی (مثل کف مطب) می‌توانید از هیپوکلریت سدیم ۱/۰ تا ۵/۰ درصد، ترکیبات فنلی یا آمونیوم چهار ظرفیتی مثل بعضی ترکیبات دکونکس، ساولن، کلرید بنزالکونیوم، هامون و هایژن و … استفاده کنید.

پس از ضدعفونی وسایل با گلوتارالدئید (در صورتی که فقط ضدعفونی کافی باشد) وسیله را با آب سترون بشویید.

برای از بین بردن بوی نامطبوع دهان در بیماریهای التهابی، می‌توانید از آب اکسیژنه ۱% استفاده کنید.

برای اسکراب می‌توانید از محلول Povidon Iodine (بتادین) قهوه‌ای که محلولی ۵/۷ درصد و صابونی است استفاده کنید.

هیپوکلریت سدیم خارجی حاوی ppm 100/000 و نوع ایرانی آن دارای ppm 000/50 50/1 و وسایل تمیز ppm 500 100/1 هیپوکلریت ایرانی می‌توانید استفاده کنید.

برای سالم‌سازی مبلمان می‌توانید آن را پس از تمیز کردن آفتاب دهید.

— آب اکسیژنه، مواد اسیدی و مواد کلردار را برای ضدعفونی وسایل آلومینیومی، مسی، یا برنجی به کار نبرید.

برای عفونت‌زدایی سطوح محیطی، معمولاً از الکل استفاده نمی‌شود.

آب اکسیژنه با غلظت ۳% و بالاتر سیتوتوکسیک است. آن را بر روی پوست و مخاط به کار نبرید.

محلولهای ضدعفونی را به صورت تازه مصرف کنید.

— برای ضدعفونی فضای مطب خود می‌توانید برای هر ۳۰ متر مکعب، ۵۰۰ گرم فرمالین را در یک لیتر آب، در ظرف فولادی بریزید و در حرارت ۶۰ درجه سانتی‌گراد بر روی اجاق برقی قرار دهید. درها و پنجره‌ها را ببندید و ۱۲ ساعت از محل خارج شوید. سپس درها و پنجره‌ها را باز کنید تا گاز کاملاً از محیط خارج شود.

— هنگام فرستادن هندپیسهای خود به تعمیرگاه ابتدا آنها را ضدعفونی و در صورت نیاز استریل کنید، بعد آن را به تعمیرگاه بفرستید.

 

بعضی نکات مهم در پیشگیری از عفونت‌ها:

خود را علیه بیماری هپاتیت B و به تبع آن هپاتیت D واکسینه کنید.

وقتی از فرد مشکوک به هپاتیت B سوزنی به دستتان رفت به روش زیر عمل کنید:

زمان دقیق برخورد، قطر سوزن، مقدار و نوع مایعی که با آن آلوده شده‌اید، عمق زخم، مدت زمان تماس، ویژگیهای بیمار، مرحله بیماری وی، سابقه درمان، نوع تماس (زیرپوستی، مخاطی و …) و وضعیت ایمنی خود را مشخص نموده با متخصص بیماریهای عفونی مشاوره نمایید.

اگر خود را واکسینه کرده‌اید و پاسخ ایمنی کافی(آنتی کر ۱۰ واحد بین المللی بالاتر) نیز دارید، کاری لازم نیست.

اگر خود را واکسینه نکرده‌اید، در اسرع وقت یک دوز ۵ سی‌سی HBIG + یک دوره واکسن تزریق کنید.

اگر واکسینه شده‌اید ولی از پاسخ ایمنی خود خبر ندارید، فوری تیتر پادتن خود را اندازه بگیرید. اگر از ۱۰ واحد بین‌المللی بالاتر بود، نیاز به کاری نیست. اگر کمتر بود فوری یک دوز HBIG و یک دوز واکسن تزریق کنید. یک تا دو ماه بعد پادتن خود را ارزیابی کنید.

— هیچ گاه روپوش خود را برای شستن به خانه نبرید.

— یک تا شش ماه بعد از واکسیناسیون علیه بیماری هپاتیت B، با اندازه‌گیری پادتن مطمئن شوید تیتر Anti HBs در سرم شما بالاتر از ۱۰ واحد بین‌المللی است. اگر پاسخ پادتن کافی نبود، یک دوره واکسیناسیون مجدد در سه نوبت انجام داده خود را از نظر وجود HBs Ag بررسی کنید. اگر پاسخ پادتن کافی بود، تزریق یادآور لازم نیست.

— اگر باردار یا HBs Ag مثبت هستید، تزریق واکسن مانعی ندارد.

— در صورت وجود ضایعات تبخالی در لب و دهان بیمار، بهتر است تا بهبود کامل وی از انجام خدمات اورژانس دندانپزشکی خودداری کنید تا از گسترش ضایعه در بیمار یا انتقال آن به دیگران جلوگیری شود.

پس از شستن دستها، برای خشک کردن از دستمال کاغذی استفاده کنید. به دلیل مرطوب ماندن و احتمال آلودگی به هیچ وجه از حوله استفاده نکنید.

به دلیل شستن مکرر دستها با آب و صابون، ممکن است پوست خشک شود. توصیه می‌شود در پایان کار روزانه از کرمها یا لوسیونهای مرطوب کننده استفاده کنید.

قبل از شروع کار، تمام وسایل مورد نیاز را پیش‌بینی کنید و در سینی ابزار قرار دهید تا نیاز به دست زدن به جاهای مختلف نباشد.

در صورت مواجهه با فرد HIV مثبت یا مبتلا به ایدز، ضمن شیمیوپروفیلاکسی، ۶ هفته، ۳ ماه و ۶ ماه بعد، آزمونهای پیگیری را انجام دهید.

 

به نکات مهم سترون‌سازی و استریلیزه توجه کنید:

— هنگام استفاده از اتوکلاو و فور، لوازم را به گونه‌ای بچینید که در اطراف آنها فضای کافی موجود باشد و آنها روی هم انبار نکنید.

ترجیحا قبل از استریلیزه به روش فراصوتی (اولتراسونیک) وسایل را تمیز نمود، به جز اینسترومنتها همچون آنگل و توربین که بهتر است آنها را با دست تمیز و اتوکلاو کنید.

از لحاظ اندازه، دستگاههای اولتراسونیکی را انتخاب کنید که بتواند ۱۵ تا ۲۰ وسیله را در هر نوبت در خود جای دهد و مجهز به گرمکن و زمان‌سنج باشد.

بسته‌های استریلیزه را پس از خارج کردن از دستگاه، در محیطی تمیز و خشک قرار دهید تا سرد شوند.

برای سرد کردن وسایل پس از استریلیزه، از دمیدن هوای غیرسترون (مثل هوای اتاق یا پنکه) بر روی وسایل خودداری کنید. همچنین این وسایل را برای سرد کردن داخل سرد کننده‌ها قرار ندهید.

بسته ها و سینی‌های استریلیزه شده را در محلی خشک، بدون گرد و غبار، بدون رفت و آمد، دور از دستشویی‌ها، فاضلاب، لوله‌های آب و حداقل چند اینچ بالاتر از کف، دور از منابع آلودگی، وسایل زمین‌شوی و ترشحات آب نگه دارید.

وسایل را به صورت خشک در دستگاه استریلیزه قرار دهید.

وسایل بحرانی(Critical) و نیمه‌بحرانی(Semi Critical) را پس از هر بار استفاده استریلیزه کنید.

نکات عمومی نگهداری اتوکلاوهای کلاس B را رعایت کنید .

برای استریلیزه با اتوکلاو از فشار ۱/۲ بار و ۱۲۱ درجه سانتی‌گراد به مدت ۲۰ دقیقه یا به مدت ۴ دقیقه با فشار ۲/۱ بار و ۱۳۴ درجه سانتیگراد  استفاده کنید.

در صورت استفاده از پک های استریل این زمان افزایش می یابد.

برای سترون سازی با فور به ۱۶۰ درجه سانتی‌گراد و ۲ ساعت وقت نیاز دارید.

وسایل پیچیده استریلیزه را بیش از یک ماه نگه ندارید.

در پایان کار با فور، تا درجه حرارت داخل دستگاه به زیر ۵۰ درجه سانتی‌گراد نرسیده، نباید در آن را باز کنید، زیرا به علت اختلاف دما، آلودگی هوای بیرون به وسایل داخل دستگاه سرایت می‌کند.

در بین کار در دستگاه را باز نکنید، چون این عمل موجب افت سریع درجه حرارت و وقفه در عمل استریلیزه می‌شود.

وزن بسته‌هایی که در اتوکلاو قرار می‌دهید، بیش از ۵/۵ کیلوگرم نباشد.

 

سلامت دستگاههای استریلیزه را ارزیابی کنید:

از عایق‌بندی دستگاه مطمئن شوید.

برای هر دوره استریلیزه از نشانگرهای (اندیکاتور) شیمیایی مناسب استفاده کنید.

یک نمونه نشانگر مناسب  : اندیکاتور اتوکلاو کلاس ۶ (بالاترین سطح امنیت مخصوص اتاق عمل و جراحی)

زمان مشخص شده برای فور و اتوکلاو را پس از رسیدن دستگاه به درجه حرارت مورد نظر اندازه‌گیری کنید.

وسایل را برای استریلیزه بسته‌بندی کنید. ثبت تاریخ استریلیزه بر روی بسته‌ها را فراموش نکنید.

فرزهای آکریلی را پس از هر بار استفاده بشویید و با اتوکلاو استریلیزه کنید.

مرتباً از سلامت اتوکلاو یا فور مطب خود مطمئن شوید.

پس از استفاده وسایل، بلافاصله آنها را در محلولهای ضدعفونی کننده غوطه‌ور کنید تا دبریها روی آنها نخشکند و بهتر تمیز شوند.

— هر روز واشر نسوز فور را چک کنید.

با قرار دادن دماسنج شاهد در فور یا اتوکلاو، می‌توانید سلامت درجه حرارت دستگاه را آزمایش کنید. اختلاف درجه حرارت سنج شاهد با حرارت سنج فور نباید بیش از ۲ درجه سانتی‌گراد باشد.

برای آزمایش بیولوژیک سلامت عملکرد فور از نشانگر باسیلوس سوبتی‌لیس و برای اتوکلاو از باسیل استئاروترموفیلوس استفاده کنید.

دستگاه استریلیزه کننده از نظر واشرهای درزبند، زمان‌سنج، حرارت‌سنج، دریچه‌ها، فشار و دیگر اجزا را سالیانه ارزیابی کنید.

 

منبع : serang110.persianblog.ir با تغییر و بازنگری