مصرف نمک مسری است، مسواک زدن هم!
درسی از برنده نوبل اقتصاد
دکتر علی کاظمیان
استادیار گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی مشهد
۱- «رفتارهای سالم یا ناسالم مردم به وضوح تحت تاثیر اجتماع است. اگر بیشتر مردم اینگونه بیندیشند که بیشتر مردم به ورزش یا پرهیز از غذاهای ناسالم روی آوردهاند، افراد بیشتری ورزش خواهند کرد و از غذاهای ناسالم دوری خواهند جست. همانطور که پژوهشها نشان میدهد، کسانی که با افراد چاق آشنایند خودشان هم به احتمال بیشتری چاق هستند؛ کاهش وزن نیز به همین ترتیب مسری است.»
اینها سطرهایی است از کتاب «تلنگر، بهبود تصمیمات درباره سلامتی، ثروت، و شادکامی»، نوشته ریچارد تِیلر برنده نوبل اقتصاد ۲۰۱۷. تیلر استاد شاخه نسبتا نوظهوری در علم اقتصاد است که به اقتصاد رفتاری شناخته شده و مبدع آن، دانیل کانمن، نیز در سال ۲۰۰۲ برنده نوبل اقتصاد شده بود. اقتصاددانان رفتاری از یافتههای نوین روانشناسی برای تحلیل رفتارهای اقتصادی و تصمیمگیریهای روزمره انسانها بهره میبرند. اما بیایید بازگردیم به پاراگراف نخست. جملات تیلر برای کسانی که دغدغه سلامت مردم را دارند چه تذکری به همراه دارد؟
۲- پیام زیر را در نظر بگیرید که در شبکههای اجتماعی به صورت فراگیری منتشر شده است: «طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، حد استاندارد میزان مصرف نمک روزانه ۵ گرم است. این در حالی است که طبق برآوردهای صورت گرفته، مردم کشور ما دو تا سه برابر بیشتر از حد استاندارد نمک مصرف میکنند.» بسیار خوب، حال با جامعهای مواجهیم که در آن بیشتر مردم بر اساس این پیام تصور میکنند اکثریت هموطنانشان روزانه به طور متوسط ده تا پانزده گرم نمک مصرف میکنند. یافته تیلر به ما گوشزد میکند که چنین شرایطی لزوما از مصرف نمک مردم ایران نخواهد کاست. چراکه به بیان او رفتاری مثل میزان مصرف نمک مسری است. به تعبیر خودمان، خواهی «در جامعهای که رفتارهای ناسالم شایع است» نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو. دیالوگ زیر سر سفره یک خانوادهی ایرانی شاید برایتان آشنا باشد:
– چقدر نمک میزنی به غذات! مگه نخوندی ایرانیا مصرف نمکشون خیلی بالاست؟
– خب همین دیگه! مگه من چقدر نمک زدم؟ مردم خیلی بیشتر از اینا نمک مصرف میکنن. دو سه بار نمک پاشیدن که چیزی نیست!
به نظر میرسد اینکه من احساس کنم رفتارهای ناسالمی از قبیل مصرف بالای نمک یا قند یا چربی در جامعهمان شایع است چه بسا احتمال این رفتار ناسالم را از جانب خودم هم بالا میبرد.
حال بیایید از تیلر کمک بگیریم و پیام بالا را به شیوه اثربخشتری بازنویسی کنیم. مثلا: «اگرچه بر اساس برخی تخمینها مصرف نمک بین ایرانیان بالاست، در سالهای اخیر طبقات و افراد آگاه جامعه به کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی توجه نشان میدهند.» چطور بود؟ مطمئن نیستم! کمی به گزارشهای صدا و سیما شبیه شد! اما بههرحال باید تلاش کرد برای بازنویسی پیامهای سلامتی به صورتی که «تلنگر»هایی اثربخش در جهت رفتارهای سالم باشند.
۳- حکایت در مورد مسواک زدن هم از همین قرار است. گویی به طور کلی، از کسی که تصور میکند اکثریت هموطنان یا همشهریان یا همقطارانش روزی دو بار مسواک میزنند، بیشتر میتوان انتظار مسواک زدن داشت تا کسی که دور و بریهایش را اهل مسواک نمیداند. بر این اساس، شاید بد نباشد ما دندانپزشکان به بازسازی لحن پیامهایمان بیندیشیم. اگر من تا امروز به بیمارم چنین میگفتم که: «توی این جامعه که مردم با مسواک زدن قهر کردند، لطفا تو مسواک بزن!»، حال میشود از نکته تیلر کمک گرفت و پیامی دیگر برگزید: «این روزها دیگه خیلی از مردم ایران دو بار در روز مسواک میزنند. تو هم همینطور، درسته؟»
منبع:دندانه