در مطب دندان‌ساز کوچۀ باغ‌عنبر که ۳‌نسل این کار را دنبال کرده‌اند

 

معصومه فرمانی‌کیا/ روزنامه شهرآرا

تابلوی دندانسازی بر سر‌در خانه‌ای کهنه در اول کوچۀ باغ عنبر بازارچۀ سراب، ما را برای دیدن صاحبخانه کنجکاو می‌کند. دستمان که روی زنگ می‌نشیند، مردی میانسال خونگرم و خوش‌صحبت در را به رویمان باز می‌کند.

کسی که ۶۰‌سال از زندگی‌اش را زیر سقف همین خانه و مجموعه گذرانده است؛ از زمانی که پدرِ مادری‌اش که در کار ساخت دندان بوده، از زادگاهشان- شاهرود- به این شهر مهاجرت می‌کند و در این محله ساکن می‌شود و پدر و مادر او هم که نسبت فامیلی دختر‌عمو و پسر‌عمو را دارند، مجاور خانه پدربزرگ زندگی می‌کنند.

علی افتخار شاهرودی، نامش را از پدربزرگش (محمد‌علی شاهرودی) گرفته که وقتی او یک ساله بوده، فوت کرده و پیشه‌اش را به دست پدر او سپرده است. اوایل، محل کار آن‌ها مثل خیلی از دندان‌سازها اطراف فلکۀ حضرت بوده که بعد از تخریب این محدوده، تصمیم به تجهیز یکی از خانه‌ها به عنوان مطب گرفته و در کنار آن زندگی می‌کنند. حیاط قدیمی و کهن، جذابیت ورود به مجموعه‌ای را که ختم به مطبی جمع‌و‌جور و دنج در کنج آن است، بیشتر می‌کند. درهای چوبی و فضای نوستالژیک، حس و حال متفاوت را به در و دیوار خانه‌ای داده است که هنوز هم به عنوان مطب دندان‌سازی از آن استفاده می‌شود.

خانۀ پدری افتخار شاهرودی دست نخورده و به همان سبک گذشته باقی مانده است. شاید این به خاطر علاقه‌ای است که علی شاهرودی به حفظ گذشته دارد. روی همین عشق و علاقه است که ترجیح می‌دهد روزهای بازنشستگی‌اش را در مطبی که با خاطره‌های زیاد همراه است، بگذراند.

نقل خاطرات او همراه با خدابیامرزی‌هایی است که نثار همۀ کسانی می‌کند که این راه را شروع کرده‌اند. می‌گوید: «خانوادۀ افتخار شاهرودی‌ها در کار صنعت و دندان بوده‌اند؛ صنعت‌گر و دندان‌ساز و میراث آن‌ها حالا جراح و دندانپزشک‌های متبحر و متخصصی است که در شاهرود فعالند و او به همۀ آن‌ها افتخار می‌کند. حالا او مدیریت مجموعه‌ای را عهده‌دار است که برای رسیدن به دست او دو نسل چرخیده است.

حکایت خمیر دندان ۶۰‌ساله‌

دنجیِ داخل مطب دلچسبی آن را بیشتر می‌کند. عمر صندلی کار که شباهتی زیاد به صندلی‌های امروز دارد، به بیش از ۱۰۰سال می‌رسد و معلوم است صاحبخانه به زندگی گذشتگان خود علاقه زیادی دارد که آن‌ها را حفظ کرده است.

این را که می‌گوییم ترغیب می‌شود خمیر دندان‌های مخصوصی را نشانمان دهد که عمرشان به بیش‌از ۶۰سال می‌رسد و به سفارش پدرش از خارج کشور وارد می‌شده است و او هنوز هم نگهشان داشته . بعد بشاش و مهربان روبه‌رویمان می‌نشیند؛ با لبخندی که از روی لب‌هایش جمع نمی‌شود.

انصاف و مدارا شرط اول کار

حرف‌هایش را دوباره تکرار می‌کند. متولد ۱۳۳۳شاهرود است. بزرگ‌شده در میان نسلی که همه صنعتگر و دندان‌ساز بوده‌اند و بازماندگان هم راهشان را پیش گرفته‌اند. می‌گوید: «عموزاده‌های من غالباً راه پدر را پیش گرفته‌اند و تحصیلات دانشگاهی دارند اما پدرش تحصیلات دانشگاهی نداشت، با این حال هم دندان می‌کشید و هم پر می‌کرد؛کاری که امروز دندان‌سازها اجازۀ آن را ندارند.».

دنیای کودکی او در این محله با یک دنیا قصه و خاطره گذشته است. آن زمان‌ها که اتفاقاً خیلی هم دور نیستند، او در میان دست و پای پدر می‌چرخید و می‌دید چگونه او انبر به دست می‌گیرد و دندان می‌کشد و در کنار این حرفه چیزهای مهم‌تری از آن‌ها یاد گرفته است.

«خدا رحمت کند پدر و پدربزرگم را انصاف شرط اول کارشان بود.». این جملۀ صمیمی و پر از خاطره تمام زیبایی‌های کار پدر را پیش چشم روشن می‌کند تا او آن‌ها را الگوی کاری و رفتاری قرار دهد.

گرچه برای او هم مهم است که علم آن‌قدر پیشرفت کرده است که می‌تواند جای خالی دندان‌ها را به بهترین و تخصصی‌ترین شکل پر کند اما او هنوز هم دندان‌ساز است.

ما دکتر نیستیم

الان شما را باید با نام دکتر خطاب کرد؟

خیلی‌ها به ما دکتر می‌گویند اما چون تحصیلات دانشگاهی در این زمینه نداریم، پزشک نیستیم؛ ما کار را تجربی آموخته‌ایم.

اصلا چه شد شما وارد این حیطه و شغل شدید؟

چون از بچگی همراه پدر بودم و شیوه و مراحل کار را از نزدیک می‌دیدم. خود به خود علاقه‌مند به این کار شده بودم اما قصد ادامه‌دادن آن را نداشتم و بعدها و در دوران تحصیل رشتۀ طراحی صنعتی را انتخاب کردم و بعد از فارغ‌التحصیل‌شدن مشغول کار در مجموعۀ صنایع چرم و پوست که از کارخانه‌های وابسته به کفش ملی بود، شدم. این مجموعه در سال۵۷ به دلیل شرایط و وقایع آن برهه از زمان تعطیل شد و من به خاطر همان علاقه تصمیم به ادامۀ کار در کنار پدر گرفتم. بعد فوت پدر از طریق آزمونی که ادارۀ بهداشت گذاشت، مجوز کار را گرفته و آن را ادامه دادم.

فرق یک دندان‌ساز تجربی با دندان‌پزشک در چیست؟

دندانپزشک این کار را به صورت تخصصی در دانشگاه آموخته است و امروزه غالب درمان‌ها توسط پزشک متخصص آن انجام می‌شود، در‌حالی‌که دندان‌ساز اجازۀ ورود به امور پزشکی نظیر دندان‌کشی، درمان و معالجۀ ریشه و عصب‌کشی را ندارد. کار دندان‌ساز فقط قالب‌گیری و گذاشتن دندان است.

البته در این حیطه کمک دندان پزشک تجربی هم قرار می‌گیرند، می‌توانید توضیح دهید که وظیفۀ این گروه چیست؟

می‌شود گفت این‌ها هم با آموزش‌هایی که می‌بینند و دوره‌های مخصوصی که می‌گذرانند تا حدودی می‌توانند در حیطۀ درمان وارد شوند اما خوب طبیعتاً در جایی‌که پزشک متخصص باشد، معمولا بیمار ترجیح می‌دهد دورۀ درمان را پیش آن‌ها بگذراند. اما دندان‌ساز تجربی حتی اجازۀ ساخت پروتز ثابت را ندارد و فعالیتش محدود به قالب‌گیری و گذاشتن دندان متحرک است.

با این تفاسیر بیماران و مراجعه‌کنندگان به شما باید بیشتر سالمندان باشند؟

نمی‌شود گفت همه آن‌ها سالمند و پیر هستند. خیلی از جوانان به دلیل اعتیاد به مواد مخدر و کشیدن سیگار و رعایت‌نکردن بهداشت دهان، دندان‌های خود را در جوانی ا‌ز دست می‌دهند و مجبور به استفاده از پروتز مصنوعی می ‌شوند. ازدست‌دادن دندان‌ها به‌ویژه در بین آقایانی که سیگار مصرف می‌کنند، بیشتر است؛ چرا‌که سیگار باعث پوسیدگی دندان در لثه می‌شود.

شیوۀ دندان‌سازی در زمان گذشته با دندان‌سازی امروز تفاوتی کرده است؟

نمی‌شود گفت تفاوت خیلی بارزی بوده است. شاید نوع تفاوت آن‌ها در جنس مواد استفاده شده باشد. دندان‌هایی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند، بیشتر صدفی محکم و سخت بوده‌اند، معمولا در دهان بیمار راحت نبوده و قدرت جویدن هم نداشته است. استفاده از این نوع دندان با فشاری که بر لثه آورده می‌شد، تحلیل آن را در پی داشت اما جنس دندان‌های امروز اکرولیک است که با تراش‌هایی که به منظور زیبایی روی آن انجام می‌شود، با گذشته متفاوت است‌.

چرا با وجود این همه جراح و متخصص دندانپزشک، دندان‌سازهای تجربی جمع‌آوری نمی‌شوند؟

تقریباً می‌شود گفت ما آخرین نسل این مجموعه هستیم و حالا مجوزی برای این کار داده نمی‌شود و لازمۀ فعالیت در این کار، داشتن تحصیلات دانشگاهی است و اگر کسی غیر از این شیوه عمل کند، کارش غیر‌قانونی است.

قبول دارید دندان‌کشی هنوز هم برای خیلی‌ها رعب‌آور است؟

شاید به دلیل وحشتی است که مردم از همان شیوه‌های دندان‌کشی در زمان گذشته دارند. در‌حالی‌که شیوه‌های امروزی به قدری مدرن و تخصصی است که جای هیچ نگرانی و هراسی نیست.

شیوۀ درمان دندان در گذشته‌های دور به چه شکل بوده است؟

گفته می‌شود در زمان‌های گذشته که معالجۀ ریشه و عصب باب نبوده است، کار دندان‌کشی را دلاک‌ها انجام می‌داده‌اند؛ به این صورت که بدون هیچ مواد بی‌حس‌کننده‌ای، دست و پای بیمار را گرفته و دندان پوسیده و خراب را می‌کشیدند و بخشی از این ترس و وحشتی که اشاره کردید، به همین ایام بر می‌گردد.

الان روزانه چند بیمار دارید؟

من که بازنشسته شده‌ام و به خاطر سرگرمی کار را ادامه می‌دهم و مراجعه‌کنندۀ زیادی ندارم. در ماه شاید چند مورد باشند که برای قالب‌گیری مراجعه کنند.

 

فرزندانتان هم مثل شما ادامه‌دهندۀ کار دندان و دندانسازی هستند؟

من یک پسر بیشتر ندارم که او هم علاقه‌ای به این کار ندارد و دنبال‌کنندۀ موسیقی است.

اگر دختر داشتید به دندانساز شوهرش می‌دادید؟

مرد باید شرافت و جوهرۀ کار داشته باشد. چرا نباید دختر به دندان‌ساز بدهم‌. با کمال میل این کار را انجام می‌دادم.

قیمت یک دست دندان چقدر است؟

بستگی به جنس آن فرق می‌کند، معمولا از ۴۰۰‌هزار تومان شروع می‌شود و به دو میلیون هم می‌رسد.

عمر یک دست دندان مصنوعی چقدر است؟

معمولا بعضی‌ها فکر می‌کنند از این دندان‌ها به صورت دائم می‌توانند استفاده کنند، به همین خاطر حتی بعد از گذشت ۱۰‌، ۱۵ یا حتی ۲۰‌سال هنوز هم دندان‌ها را دارند، در‌حالی‌که عمر مفید این دندان‌ها نهایتاً ۶ تا ۸‌سال‌ است و بعد از این مدت باید تعویض شوند.

فکر می‌کنید محلۀ زندگی‌تان برای این شغل مناسب است؟

البته من خودم الان اینجا زندگی نمی‌کنم اما با توجه به اینکه پدر‌بزرگ و پدرم از قدیم در این محله کار می‌کردند و خیلی‌ها آن‌ها را می‌شناختند، من هم تصمیم گرفتم در همین محله مشغول به کار شوم و خدا را شکر راضی هم هستم‌.

برای همسایه‌هایتان هم دندان گذاشته‌‌اید؟

خیلی. تا دلتان بخواهد برای این اطراف دندان ساخته و گذاشته‌ام.

خودتان برای درمان دندان‌هایتان چه می‌کنید؟

از دندانپزشک خانوادگی‌مان کمک می‌گیرم.

حاضرید دندان مصنوعی بگذارید‌؟

خیلی به بهداشت دهان و دندان‌هایم اهمیت می‌دهم. تا بتوانم ا‌ز نخ دندان استفاده می‌کنم و مراقب هستم سلامت آن‌ها حفظ شود.

چقدر با ضرب‌المثل‌ها دربارۀ دندان آشنا هستید؟

خوب معروف‌ترین آن‌ها همان که می‌گوید: «هر آن کس که دندان دهد، نان دهد» یا «دندانی که درد می‌کند را باید انداخت دور» و…

حقیقتاً باید انداخت دور؟

این عبارت همان‌طور که خودتان هم گفتید یک ضرب‌المثل است و دربارۀ از‌میان‌برداشتن چیزهای مزاحم است که قدیم معمولا دربارۀ زن ناسازگار به کار می‌رفت.

منبع:دندانه