واقعه‌ پلاسکو و یادآوری نقش دندانپزشکی در حوادث دسته‌جمعی

 

دکتر علی کاظمیان
استادیار گروه سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی دانشکده دندان‌پزشکی مشهد

«پلاسکو فروریخت.» این جمله در هفته‌های اخیر آغاز ناباورانه‌ای بوده است بر یادداشت‌ها و گفتارهای کوتاه و بلند. بسیاری از شرافت آتش‌نشانان نازنینی سخن گفتند که در این واقعه جان باختند، برخی از ضعف ساختاری مدیریت بحران در سرزمین‌مان فریاد سر دادند، دیگران از میلیاردها سرمایه‌ای نوشتند که خاکستر شد، یا از بیکار شدن تعداد زیادی کارگر، یا کمبود امکاناتی ضروری همچون هلیکوپترهای مجهز. کسانی فروریختن این مجموعه بزرگ تجاری را واقعه‌ای نمادین در ایران امروز دانستند. برخی ‌احساسی‌تر سخن گفتند و عده‌ای متفکرانه‌تر. کسانی بیشتر دل‌مشغول خانواده‌های عزادار و آسیب‌دیده بودند و گروهی بیشتر نگران تکرار وقایعی از این‌دست که اگر باز غفلت کنیم در کمین‌مان هستند. هرچه بود … «پلاسکو فروریخت.»
این یادداشت را اما برای «نگین» می‌نویسم؛ نشریه‌ای درباره دندان‌پزشکی و برای دندان‌پزشکان. از این رو قصد دارم به این پرسش بپردازم که فروریختن پلاسکو فراتر از همه جنبه‌های عمومی، ملّی و انسانی‌اش، چه نکته ویژه‌ای برای ما دندان‌پزشکان به همراه دارد.

شاید شما دو خبر زیر را که در روزهای نخست پس از حادثه منتشر شد دیده باشید:
«۶ جسد از زیر آوارهای داغ غول تخریب‌ شده پلاسکو پیدا شده است؛ ۶ جسدی که هویت سه نفرشان هنوز مشخص نیست. کسی نتوانسته آنها را شناسایی کند. در این میان تنها خانواده قاسم با دیدن اجساد اعلام کرده‌اند که هیچ‌ کدام از دو جسد ناشناس در ساختمان پلاسکو متعلق به قاسم نیست. خواهر قاسم می‌گوید: «برادرم دندان‌هایش را کشیده بود تا آنها را درست کند اما دو جسد ناشناسی که به ما نشان دادند، دندان‌های سالمی دارند. همین نشان می‌دهد که اجساد متعلق به برادرم نیست. ممکن است جسدی که هنوز از داخل ساختمان بیرون کشیده نشده، جسد برادرم باشد.»
«مدیر کل پزشکی قانونی استان تهران گفت: پرونده سلامت پرسنل آتش‌نشانی در شهرداری موجود است و برای دسترسی به تصویر OPG دندان‌ها اقدامات لازم در حال پیگیری است.»

چنین به نظر می‌رسد که دندان‌ها در کنار دیگر روش‌های تعیین هویت، خصوصا آنالیزهای ژنتیکی، در تشخیص هویت اجساد بازمانده از حادثه‌ی پلاسکو مورد استفاده قرار گرفته است. از آنجا که دندان‌ها مقاوم‌ترین و فسادناپذیرترین جزء بدن به شمار می‌آیند، اطلاعات دندانی در تعیین هویت اجساد پس از وقوع حوادث دسته‌جمعی (Mass Disasters) –از قبیل فروریختن پلاسکو- از اهمیت بسیاری برخوردارند. با از بین رفتن بافت نرم در حوادثی از قبیل آتش‌سوزی یا سقوط هواپیما، دندان‌ها جزئی قابل اعتماد برای تشخیص هویت محسوب می‌شوند. این رویکرد که در شاخه‌ی تخصصی دندان‌پزشکی قانونی (Forensic Dentistry) با موشکافی پیگیری می‌شود، در حوادث دسته‌جمعیِ بسیاری یاری‌گر متخصصان پزشکی قانونی بوده است. در بسیاری از حوادث دسته‌جمعی همراه با تیم تعیین هویت، گروهی از دندان‌پزشکان قانونی نیز در محل مستقر می‌شوند تا با گردآوری اطلاعات دندانی و مقایسه‌ آن با بقایای اجساد برجامانده در تشخیص هویت اجساد، موثر باشند. به عنوان مثال، ۵۸ درصد قربانیان حادثه آتش‌شوزی در ورزشگاه برادفورد انگلیس در سال ۱۹۸۵ با کمک اطلاعات دندانی تعیین هویت شدند. در این حادثه، بر اساس پرونده‌های دندان‌پزشکی قربانیان یا اطلاعاتی از قبیل وجود پروتز کامل در دهان یک قربانی که خانواده‌ او در اختیار متخصصین پزشکی قانونی قرار داد، ۲۹ تن از جان‌باختگان تعیین هویت شدند. در همان سال در حادثه‌ سقوط هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ که از مونترال عازم بمبئی بود چهار دندان‌پزشک نقشی کلیدی در تعیین هویت ۱۲۱ تن از جان‌باختگان ایفا کردند. آنها اطلاعات دندانی مسافران آن هواپیما از راه‌های متنوعی گردآوری کردند؛ از تماس تلفنی با دندان‌پزشکان کانادا گرفته تا اطلاعات دندانی ارائه‌شده توسط بستگان قربانیان. در سقوط هواپیمای ایرباس پاکستان در جنوب کات ماندا در نپال، در سال ۱۹۹۲ اکثر سرنشینان آلمانی هواپیما به خاطر وجود پرونده‌های دندانی تعیین هویت شدند، درحالی که از میان ۶۶ قربانی نپالی و پاکستانی تنها دو پرونده‌ی دندانی به دست آمد و از این رو، تعیین هویت بسیاری از مسافران آسیایی با استفاده از اطلاعات دندانی‌شان ممکن نبود.

خلاصه آنکه از منظر پزشکی قانونی، دندان‌پزشکان با ثبت کامل اطلاعات دندانی‌ و نگهداری رادیوگرافی‌های فک و دهان بیمارانشان می‌توانند نقشی کلیدی در تعیین هویت اجساد در حوادث دسته‌جمعی به عهده بگیرند. این موضوع شاید تنها بهانه‌ای باشد برای یادآوری اهمیت راه‌اندازی سامانه‌ای الکترونیک که در سطح ملی اطلاعات دندانی بیماران روی آن ثبت شده باشد. البته دسترسی به این سامانه بایستی با در نظر گرفتن حریم خصوصی بیماران تنها با سازوکاری حرفه‌ای ممکن باشد.
دندان‌پزشکان قانونی در مسیر کمک به تعیین هویت البته توصیه‌های دیگری همچون ثبت یا حک نام بیماران روی دست دندان کامل آنها را نیز پیش می‌کشند. آنچه اما در این مجال مایلم با تاکید بر آن سخن را به پایان برسانم در سطح کلان «تهیه‌ سامانه‌ی الکترونیک ملی اطلاعات دندانی» و در سطح خُرد، «ضرورت تاکید بر تهیه و ثبت پرونده‌ کامل دندان‌پزشکی برای بیماران همه‌ مطب‌ها و کلینی‌کهای دندان‌پزشکی کشور» است.
یاد و خاطره جان‌باختگان حادثه پلاسکو را گرامی میدارم و امیدوارم از این واقعه‌ تلخ درس‌ها آموخته باشیم.

پانوشت:
۱- این نوشته متکی‌ست بر مطالعات مربوط به پایان‌نامه دوره دکتری تخصصی بنده که در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ با عنوان “نقش دندان‌پزشکی قانونی در حوادث دسته‌جمعی” با راهنمایی استاد ارجمند، آقای دکتر عباسعلی صحافیان و مشاوره آقای دکتر محمد کاظمیان تدوین شد.
۲- خبرگزاری ایسنا
۳- باشگاه خبرنگاران جوان

منبع:دندانه