مسئولیت دندانپزشکان در اورژانس‌های خارج از مطب

 

دو واقعه معروف در امریکا در مورد مسئولیت افراد حقیقی در مورد به خطر افتادن جان سایر انسان‌ها وجود دارد. اولی مربوط به ۱۹۶۳ است که یکی از ساکنین نیویورک، با فریاد کمک خواهی، از آپارتمان خود (در حالی که توسط یک مهاجم چاقو به دست مورد حمله قرار گرفته بود) به خیابان دوید. واضح بود که همسایگان شاهد حمله به یک زن زخمی در کنار خیابان بودند، اما کمکی به وی نکردند. مهاجم دو بار دیگر به زن حمله کرد و سرانجام موجب قتل او شد. حادثهٔ دوم در ماساچوست در ۱۹۸۳ اتفاق افتاد و عده‌ای بدون اینکه مداخله‌ای صورت دهند یا با پلیس تماس بگیرند، شاهد یک صحنه حمله و تجاوز به مدت بیش از یک ساعت بودند.

در ایران هم موردی در ششم آبان ماه سال ۱۳۸۹ موسوم به حادثه میدان کاج اتفاق افتاد که در آن رهگذران شاهد حمله با چاقو و قتل یک نفر در معبر عمومی بودند و دخالتی از طرف مردم صورت نگرفت. این مثال‌ها را در روان‌شناسی اجتماعی با پدیده‌ای که به آن اثر تماشاگران (bystander effect) گفته می‌شود، توضیح می‌دهند. زمانی که فردی در یک موقعیت اورژانسی نیاز به کمک داشته باشد و جمع افراد پیرامونش هیچ کمکی به او نکنند، می‌گویند این پدیده رخ داده است.

یکی از توجیهات تماشاگران بی‌تفاوت، «چشم‌پوشی جمعی» است: وقتی جمعی حادثه‌ای را مشاهده می‌کند، هر فرد به طور ناخودآگاه برای اینکه بفهمد باید مداخله کند یا نه، به طور خودکار به عکس‌العمل دیگران توجه می‌کند و چون همه حاضران دیگر هم مشغول پایش دیگران هستند، در ‌‌نهایت هیچ کس مداخله نمی‌کند!

توجیه دیگر «رقیق شدن مسئولیت» است، در یک جمع بزرگ، هر کس انتظار می‌کشد که کس دیگری پیدا شود و مسئولیت کمک را قبول کند و مسئولیت مستقیمی که متوجه تک تک افراد می‌شود، «رقیق» می‌شود. مثلا دندان پزشکان در یک موقعیت اورژانس ممکن است از این بیم داشته باشند که صلاحیتشان برای کمک کمتر از پزشکان باشد و چنانچه بعدا این افراد صلاحیت‌دار از راه برسند، نحوه یاری رساندن آن‌ها زیر سؤال برود. بنابراین ترس از عواقب بد یاری‌رسانی یا از دست رفتن وجهه، عاملی است که باعث می‌شود مداخله مفید صورت ندهند.

چنین مواردی که جان افراد با خطر مواجه است همواره موضوع بحث‌های اخلاقی و قانونی بوده است. بیشتر دادگاه‌ها (در امریکا) دعوی علیه کسانی که مسئولیت بالقوه یک کمک رسانی را عهده‌دار نمی‌شوند، اقامه نمی‌کنند اما‌ گاه افراد با رابطه خاص با قربانی ملزم می‌شوند که در جریان این امر مداخله کنند؛ مانند افراد خانواده، فردی که علت تهدید شدن قربانی است، فردی که به طور کلی وظیفه امداد و نجات را برعهده دارد (مثلاً یک نگهبان) کمک یا صاحب مکانی که قربانی را به محل دعوت کرده است. در حال حاضر در امریکا فقط ایالات یوتا، قوانین ناظران را ملزم به دخالت در مورادی می‌کند که جان انسان‌ها در خطر است (شرایط Good Samaritan که براساس عهد عتیق بیان شده و مورد قبول معتمدان ادیان ابراهیمی، مسیحیان، مسلمانان است).

انجمن حرفه‌ای دندانپزشکان امریکا (ADA) دندانپزشکان را ملزم می‌کند تسهیلات معقول، برای شرایط اورژانس بیماران «خودی» در نظر بگیرند. به نظر می‌رسد که دندانپزشکان از نظر وجدانی، اخلاقی و گاهی حتی قانونی ملزم هستند که به درمان بیماران چه اورژانسی و چه با شرایط ثابت زمانی که به کمک نیاز دارند بپردازند. در ‌‌نهایت اینکه حتی در عدم وجود قانونی که دندانپزشک را ملزم کند، دندانپزشک به عنوان عضوی از جامعه پزشکی از نظر اخلاقی ملزم به کمک به بیماران اورژانسی در خارج از مطب و محدوده کاری خود است. چون در این مورد آموزش دیده است و جامعه هم همین انتظار را از او دارد.

در کشور ما ایران قانونی کلی اما صریح وجود دارد که همه مردم، اعم از دست اندرکاران بهداشت و درمان یا فرد معمولی را ملزم به مداخله در موارد اورژانس می‌کند. بند اول ماده واحده مصوب ۲۵/۳/ (با عنوان خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی) ۱۳۵۴ به این شرح است:

«هرکس شخص یا اشخاصی را، در خطر جانی مشاهده کند و بتواند با اقدام فوری خود یا کمک طلبیدن از دیگران یا اعلام فوری به مراجع یا مقامات صلاحیت دار از وقوع خطر یا تشدید نتیجه آن جلوگیری کند، بدون آنکه با این اقدام خطری را متوجه خود او یا دیگران شود. و با وجود استمداد یا دلالت اوضاع و احوال بر ضرورت کمک از اقدام به این امر خودداری کند، به حبس تا یکسال و جزای نقدی تا پنجاه هزار ریال محکوم خواهند شد».

ماده اول آیین نامه اجرایی این قانون مصوب ۱۵/۱/۶۴ فوریت پزشکی را در» موردی از اعمال پزشکی که بایستی بیمار سریعاً مورد درمان و رسیدگی قرار بگیرد و چنانچه اقدام فوری به عمل نیاید باعث خطرات جانی، نقص عضو یا عواقب صعب العلاج و غیرقابل جبران شود» تعریف می‌کند.

در ماده دوم به صورت خاص فوریت‌های پزشکی و اورژانس شامل موارد زیر می‌شود:

مسمومیت- سوختگی ها- زایمان ها- صدمات ناشی از حوادث-وسایل نقلیه- سکته قلبی و مغزی- خون ریزی‌ها و شوک‌ها – اغماها- اختلالات تنفسی شدید و خفگی ها- تشنجات- بیماری‌های عفونی خطرناک مانند مننژیت ها- بیماری‌های نوزادانی که نیاز به تعویض خون دارند.

در بند دوازده علاوه براین یازده مورد عبارت کلی در سایر مواردی که در شمول تعریف ماده ۱ قرار می‌گیرند و در زمره فوریت‌های پزشکی و اورژانس می‌باشد، اضافه شده است که احتمالاً تشخیص آن با دادگاه خواهد بود. طبق ماده ۵ آیین نامه در مناطقی که مرکز اورژانس وجود دارد و به نحوی از فوریت پزشکی اطلاع پیدا می‌کند، مسئولیت مستقیم انتقال بیمار به مرکز درمانی با مرکز اورژانس است.

در بند دوم ماده واحده فوق ذکر می‌شود» در این مورد اگر مرتکب از کسانی باشد که اقتضای حرفه خود می‌توانسته کمک مؤثری بنماید، به حبس جنحه‌ای از سه ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده هزار ریال یا یکصد هزار ریال محکوم خواهد شد.» (شایان ذکر است ارقام جریمه مربوط به زمان تصویب قانون بوده و در زمان صدور حکم به روز می‌شود) در ادامه هم » کلیه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی اعم از دولی یا خصوصی» ملزم به پذیرش بیماران اورژانسی می‌شوند. همچنین در بند چهارم مقرر شده است که» مأمورین انتظامی نباید معترض کسانی که خود متهم نبوده و اشخاص آسیب دیده را به مراجع انتظامی می‌رسانند، شوند»

واضح است که دندانپزشک در برابر اورژانسی که در مطب دندانپزشکی یا درمانگاهی که مسئولیت درمان دندانپزشکی بیمار را بر عهده دارد، به طور مستقیم مسئول است. ولی اینکه آیا» دندانپزشک» جز افرادی که به اقتضای شغل خود باید در حوادث اورژانس خارج از حیطه محل طبابت خود وارد عمل شوند تلقی می‌شود یا نه، به طور صریح در قانون گفته نشده است. ولی با توجه به تلقی جامعه از دندانپزشک و همچنین حیطه آموزش‌هایی که دندانپزشک می‌بیند (یا باید ببیند!) به نظر می‌رسد، دندانپزشکان هم جز افراد موظف به مداخله در تمام اورژانس‌ها از نظر قانونی هستند.

برحسب مورد اورژانس که در مطب روی می‌دهد و آموزش‌هایی که دندانپزشکان و تیم درمانی او دیده‌اند، ممکن است که تماس با اورژانس (در ایران تماس با ۱۱۵) از نظر قانونی کافی نباشد و دندانپزشک و گروه درمانی ملزم به اجرای اقدامات و کمک‌های اولیه (مثلاً CPR و…) هستند.

دندانپزشک از نظر قانونی موظف است که کیت اورژانس را در محل طبابت خود داشته باشد. در مورد کلینیک‌ها و مراکز درمانی مسئولین فنی این مسئولیت را بر عهده دارند. به خصوص کسانی که اجازه بی‌هوشی عمومی با آرامبخش در مطب دارند به این کیت باید مجهز باشد (در ایران تا جایی که ما می‌دانیم اجازه استفاده از بی‌هوشی عمومی در مطب برای دندانپزشکان عمومی وجود ندارد)

کیت اورژانس پیشنهادی توسط دکتر reed شامل اکسیژن، اپی نفرین‌ها، دیفن هیدرامین، آلبوترول، آسپرین، نیتروگلیسیرین، یک سرم قند و یک AED (دفیبربلاتور اتوماتیک اکسترنال). هرچند که در اکثر مطب‌ها (در امریکا) مورد آخر وجود ندارد.

آنچه در ایران قضیه مداخلات اورژانس دندانپزشکان را بغرنج می‌کند فقدان واحد عملی مصوب و همسان در دانشکده‌های دندانپزشکی سطح کشور است. برخی از دانشکده‌ها دوره‌های عملی برای دانشجویان خود تدارک می‌بینند ولی کوریکولوم آموزشی دانشکده‌ها را ملزم به آموزش عملی اورژانس‌ها و ارزیابی مهارت دانشجویان در این زمینه (داشتن واحد درسی رسمی و امتحان) نمی‌کند.

در یک جمله از دکتر مالامد مولف کتاب مرجع اورژانس دندانپزشکی این مبحث را به پایان می‌بریم. «بیمار را زنده نگه دارید! با درمان بیمار یا بهبودی او یا تا زمانی که فرد دارای صلاحیت دیگری مسئولیت درمان را برعهده بگیرد!»

منبع:دندانه