سلامت دهان و دندان، ضرورت و اولویت!

 

فخرالدین حیدریان
رئیس هیأت مدیره انجمن دندانپزشکی ایران شعبه استان همدان

«دندان خراب را باید کشید، کند و دور انداخت» از روزگار گذشته و حتی تا به امروز، این جمله تمثیلی معروف و رایج در زبان محاوره‌ای ما بوده و هنوز هم، کم و بیش و به فراخور بحث آن را می‌شنویم و‌گاه بیان می‌کنیم، به طوری که اگر گوینده بخواهد؛ اصلاح‌ناپذیری امری را تفهیم کند، معمولاً در دسترس‌ترین تمثیل برای بیان و تفهیم موضوع به شنونده همین مثل دم‌دستی است.

قاعدتاً این مثل، از یک سو ریشه در دید و فرهنگ عمومی مردم، نسبت به دندان و درمان‌ناپذیری آن داشته و از سوی دیگر به دلیل نبود علم، امکانات و یا امکان نگهداری دندان خراب در گذشته‌های دور به باوری بدل شده است، اما با پیشرفت علم دندانپزشکی، به نظر می‌رسد؛ باید مانند هر مسأله‌ای دیگر این تمثیل را هم مورد بازنگری قرار داد؛ زیرا امروزه دندان خراب هم در اکثر مواقع قابل نگهداری است به شرطی که..
نقش دندان در تغذیه و به تبع آن سلامتی بدن، و در مرحله بعد زیبایی و تأثیر آن در روابط اجتماعی از یک سو و نیز هزینه‌های زیاد درمانی آن، از سوی دیگر سبب شده است که دندان و دندانپزشکی مسأله‌ای ملموس و جدی در زندگی افراد چه در بعد سلامت فردی و چه از نظر حضور جدی آن، در سبد هزینه خانوار باشد.

متأسفانه شاخص‌های سلامت و بهداشت دهان و دندان، نشانی مثبت از وضعیت مناسب و مطلوب سلامت دهان و دندان در ایران ندارد، به طور مثال وقتی می‌شنویم که فقط یک درصد جمعیت بین ۳۴ تا ۴۵ ساله کشورمان دهان سالم و بدون دندان پوسیده هستند و یا اینکه سالیانه حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار دندان در کشور کشیده می‌شود…….. پس می‌توان حدیث مفصل از این مجمل خواند!
درباره سلامت دهان و دندان باید هم علت‌ها را واکاوی کرد و هم راه‌حل‌های علمی را جدی گرفت در این یادداشت؛ نخست به علل وضعیت نامطلوب سلامت دهان و دندان می‌پردازیم و سپس راهکارهایی را برای خروج از این وضعیت و یا لااقل بهبود وضعیت ارائه می‌دهیم:

آنچه در این مجال مورد بحث قرار می‌گیرد نه درمان‌های زیبایی و به اصطلاح لوکس دندانپزشکی با جامعه هدف کوچک، که درمان‌های رایج مرتبط با حداقل‌های سلامت عمومی دهان و دندان کل جامعه است که به نحوی عموم جامعه، براساس شاخص‌های بهداشتی و درمانی با آن مواجه هستند.

به طور خلاصه علت وضعیت نامطلوب سلامت دهان و دندان را می‌توان در ۳ سطح و دسته تقسیم‌بندی کرد:

اهمیت ندادن به بهداشت دهان و دندان، و جدیت نداشتن در اولویت دادن پیشگیری بر درمان
متأسفانه در رابطه با پیشگیری و رعایت بهداشت به دلیل فرهنگ غالب و نادرستی که در کشور ما شکل گرفته است معمولاً مردم پس از ایجاد مشکل، به دنبال حل آن برمی آیند، از این‌رو مراجعه مردم و توجه بیشتر آن‌ها به بخش درمان است تا مراقبت پیشگیرانه! لذا به نظر می‌رسد؛ در حوزه پیشگیری، آنچنان که باید به این مسأله اهمیت داده نشده است. امروزه اگرچه ممکن است سطح استفاده از وسایل بهداشت دهان و دندان، مانند؛ مسواک، خمیردندان و دهان‌شویه و… نسبت به گذشته بیشتر شده باشد، اما توجه نکردن جدی به آموزش‌ها و یادگیری‌های ناقص سبب شده، جهش و پیشرفت را در زمینه بهبود شاخص پوسیدگی افراد نداشته باشیم و قطعاً به همین دلیل است که به‌رغم افزایش مراکز آموزشی، دانشکده‌های دندانپزشکی، دندانپزشکان و مراکز درمانی، آنچه افزایش پیدا کرده؛ خدمات درمانی است و نه خدمات بهداشتی و پیشگیری!

گران بودن خدمات و درمان‌های دندانپزشکی و نبود پوشش مناسب بیمه‌ای این خدمات
در حوزه درمان‌های پزشکی، درمان دندانپزشکی جزو درمان‌های گران‌قیمت محسوب می‌شود و بنابر بررسی‌های انجام شده؛ در حال حاضر هزینه خدمات دندانپزشکی، رتبه سوم هزینه‌های درمان را به خود اختصاص داده است. سهم این خدمات، از بازار خدمات سلامت حدود ۱۵ درصد است، به طوری که خدمات دندانپزشکی پس از خدمات بستری و دارویی، پرهزینه‌ترین خدمات پزشکی هستند. با این وجود؛ خدمات دندانپزشکی در ایران، علاوه بر سطح کیفی مناسب، از نظر هزینه هم، اختلاف چشمگیری با خدمات مشابه در سایر کشور‌ها دارد و در واقع نسبت به خیلی از کشورهای دیگر به مراتب، ارزان‌تر است، اما آنچه تقبل هزینه‌های دندانپزشکی را در ایران، طاقت‌فرسا کرده است پایین بودن سطح درآمدی بسیاری از مشاغل و افراد در جامعه ایرانی است.

دلایل متعدد هم برای این گرانی خدمات می‌توان بیان کرد مانند زیاد بودن هزینه‌های مواد مصرفی و تجهیزات دندانپزشکی (هزینه استهلاک و تعمیرات و تجهیزات و..)، سخت بودن کار دندانپزشکی و کوتاه بودن عمر مفید کاری یک دندانپزشک، پرمسئولیت بودن کار دندانپزشکی و نیز پرریسک بودن خدمات دندانپزشکی و… این درحالی است که به‌رغم این زیاد بودن هزینه‌ها، به طور متوسط کمتر از ۱۰ درصد! هزینه‌های درمان دندانپزشکی توسط بیمه‌ها پرداخت می‌گردد، و بیش از ۹۰ درصد هزینه‌ خدمات دندانپزشکی بی‌واسطه از جیب مردم پرداخت می‌شود. در چنین شرایطی اگر نبود ثبات اقتصادی و نوسان قیمت و اتفاقاتی شبیه جهش قیمت ارز و تورم لحظه‌ای (مانند آنچه در سال ۹۰ رخ داد) نیز به موضوع اضافه شد، پیچیدگی موضوع و بار سنگین درمان بر دوش بیماران بیشتر از این هم خواهد شد. در چنین حالتی؛ پایین آمدن قدرت خرید مردم به دلیل متناسب نبودن افزایش دستمزد‌ها با رشد تورم، موجب می‌شود تا خدمات دندانپزشکی به تدریج از سبد سلامت خانوار‌ها حذف شده و به‌رغم نیاز، مراجعات مردم به دندانپزشکی بیش از پیش کاهش یابد و رفتن به مطب دندانپزشکی، صرفاً به مراجعات اورژانس که معمولاً با کشیدن دندان نیز همراه است ختم شود… همین امر، آمار بیماری‌های دهان و دندان را افزایش می‌دهد و در چنین شرایطی تمام تلاش‌های نظام سلامت برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های دهان و دندان کاری بیهوده خواهد بود.

ذهنیت منفی نسبت به درمان‌های دندانپزشکی
اگرچه این موضوع در قیاس با موارد بالا، در ریشه‌یابی ضعف‌های سلامت دهان و دندان جامعه، دارای اهمیت کمتری است، اما قابل توجه و تحلیل است. ریشه این ذهنیت منفی در ۲ چیز نهفته است؛ نخست اینکه معمولاً در ذهن مراجعه‌کنندگان دندانپزشکی، درمان دندانپزشکی کاری پر از استرس و دلهره‌آور است و همین مورد به ظاهر ساده و کم‌اهمیت،‌گاه سبب تأخیر در مراجعات درمانی و در ‌‌نهایت پیشرفت بیماری دهان و دندان می‌شود که در ‌‌نهایت، پیچیده و پرهزینه شدن سیر درمان، را به دنبال دارد.

دلیل دوم این ذهنیت منفی، به تجربیات ناموفق از درمان‌های قبلی، برمی‌گردد که موجب می‌شود بیمار با تردید نسبت به موفقیت درمان‌های جدید بنگرد و معمولاً کشیدن و از دست دادن دندان را بر تلاش دوباره و احتمالاً ناموفق، برای حفظ دندان‌ها ترجیح بدهد که متأسفانه، با توجه به شرایط حاکم در برخی از درمان‌ها و درمانگر‌ها و لحاظ کردن موارد حاشیه‌ای مانند هزینه، رفت و آمد و… ملاحظه بیراهی هم نیست.
با توجه به مواردی که برشمردیم؛ و پیچیدگی حوزه بهداشت و درمان در بخش سلامت دهان و دندان، برای بهبود وضعیت در این حوزه، باید ۲ وظیفه را در کنار و به موازات هم، در نظر گرفت؛ یکی کار و تلاش جدی برای ارتقای آموزش بهداشت دهان و دندان و نیز رعایت اصول پیشگیرانه، به صورت پایه‌ای واصولی در پروسه سلامت و دوم ایجاد تمهیداتی برای پوشش بهتر بیمه‌ای خدمات دندانپزشکی در راستای کم کردن بار هزینه‌های درمان جامعه.

آموزش و پیشگیری
باید با فرهنگ‌سازی علمی مناسب و جدی، توسط وزارتخانه‌های مسئول و سیستم رسانه‌ای دولت، مانند بهداشت و درمان، آموزش‌وپرورش، وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، صدا و سیما و… زمینه ارتقای سلامت دهان و دندان را از طریق آموزش بهداشت اصولی بهداشت دهان و دندان به مادران و کودکان، روش‌های پیشگیرانه مانند فیشور سیلانت تراپی، فلوراید تراپی، افزودن فلوراید به آب مناطقی که شیوع پوسیدگی به هردلیلی در آنجا زیاد است، تغییرو اصلاح الگوی تغذیه‌ای اشتباه و رایج به‌ویژه در مدارس، نظارت دقیق‌تر بر تولید مواد غذایی استاندارد و… فراهم کرد تا با تکیه بر اصل منطقی «اولویت پیشگیری بر درمان» در این زمینه به موفقیت‌های ملموس دست بیابیم.

تأکید بر شیوه‌های رایج و کلیشه‌ای سابق که به طور مشخص، مدت‌هاست که ناکارآمدی آن‌ها ثابت شده است، تأکید بر اشتباه و مصداق آزموده را آزمودن خطاست، خواهد بود. در صورت موفقیت بهداشت و پیشگیری، ما با کاهش چشمگیر بار درمان‌های دندانپزشکی روبه‌رو خواهیم شد که قاعدتاً برنده اصلی آن سلامت جامعه، اقتصاد خانوار و کشور خواهد بود.

گسترش چتر حمایتی بیمه‌ها بر روی خدمات دندانپزشکی
همان‌طور که به تفصیل اشاره شد، تأمین هزینه‌های خدمات درمانی و تأمین سلامت دهان از توان بخش بزرگی از جامعه با درآمد متوسط به پایین خارج است و به نسبت گران‌تر از سایر هزینه‌های خانوار است، از این‌رو در مرحله درمان، پرداخت بخش قابل توجه از هزینه خدمات توسط سازمان‌های بیمه‌گر ضرورت داشته و شکل‌گیری و ایجاد بیمه دندانپزشکی بسیار مورد نیاز جامعه است. امری که در برنامه توسعه پنجم هم، به عنوان سهم پرداخت ۳۰ درصدی بیمار از خدمات درمانی دندانپزشکی مورد تأکید قرار گرفته است.
هرچند دولت نیز در ادامه اجرای طرح تحول سلامت، و نیز براساس برنامه توسعه پنجم، در حوزه دندانپزشکی هم برنامه‌هایی برای اجرا دارد. اما به‌رغم اهمیت زیاد، کارهای صورت گرفته تا این زمان در حوزه سلامت دهان و دندان، به هیچ‌وجه رضایت‌بخش نبوده است. از این‌رو امیدواریم با اصلاح این نگرش غلط که درمان دندانپزشکی درمانی لوکس تلقی می‌شود، ارائه بسته‌های خدمات سلامت دهان و دندان در قالب بیمه به مردم، راهگشا شود.

نظارت بر تأمین مواد و تجهیزات باکیفیت
اگر بخواهیم برای ماندگاری درمان‌های دندانپزشکی راه‌حلی پیشنهاد دهیم، قطعاً استفاده از مواد و تجهیزات با کیفیت و مرغوب، بر روی ماندگاری درمان بسیا مؤثر خواهد بود، با توجه به اینکه عمده مواد مصرفی و حتی تجهیزات دندانپزشکی وارداتی است؛ لذا نظارت دقیق و مستمر وزارت بهداشت بر محصولات وارداتی آن‌ها با استانداردهای معتبر پزشکی و دندانپزشکی و همچنین نظارت دقیق بر تولیدات داخلی می‌تواند؛ در درازمدت، علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان خانوار‌ها، از مراجعات مکرر درمانی هم که معمولاً با مخاطراتی نیز همراه هستند بکاهد (مانند انتقال بیماری‌های عفونی و…).

نظارت بر درمان و تعرفه‌گذاری صحیح
نظارت صحیح، دقیق و علمی بر مراکز درمانی از جنبه‌های مختلف حایز اهمیت خاص است و در صورت جدی گرفتن آن، می‌تواند به ارائه خدمات درمانی بهتر و باکیفیت مطلوب‌تر منجر شود و گروه هدف؛ گیرندگان خدمات درمانی، را از خدمات بهتر و استاندارد بهره‌مند کند. قطعاً جایگاه‌های نظارتی صنفی مانند سازمان نظام پزشکی، انجمن‌های صنفی و نیز دستگاه‌های مرتبط دولتی مانند معاونت‌های درمان و بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی، می‌توانند با نظارت دقیق چه از منظر بستر ارائه خدمات (بهداشت) و چه از نظر صلاحیت درمانگر نظارت کیفی و… سبب ارتقای ارائه خدمات مرتبط با سلامت دهان و دندان شود.

به امید روزی که جامعه ایرانی نه تنها در حرف و شعار که به صورتی جدی و عملی، پیشگیری را مقدم بر درمان بداند و همه مردم بتوانند در صورت نیاز به خدمات درمانی دندانپزشکی بدون ملاحظات و محدودیت‌های اقتصادی به ارتقای سلامت خود اهمیت بدهند.
منبع:دندانه