همه‌چیز درباره اختلال مفصل گیجگاهی فکی

 

ترجمه: ندا احمدلو

اصطلاح TMJ به ما چه می‌گوید؟
اصطلاح TMJ مخففی است برای کلمه «مفصل گیجگاهی فکی». این مفصل در هر دو طرف صورت وجود دارد و فک انسان‌ها را به جمجمه متصل می‌کند. عضلات نزدیک به همین مفصل‌ها هستند که امکان باز و بسته شدن دهان را فراهم می‌آورند. اما گاهی اوقات، این مفصل‌ها از خط حرکتی خودشان خارج می‌شوند یا طبق قاعده همیشگی‌شان حرکت نمی‌کنند. در این مواقع است که اصطلاح TMJ به‌کار می‌رود، اما اصطلاح صحیح برای توصیف این مشکل، TMD یا «اختلال مفصل گیجگاهی فکی» است. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۵ درصد از بزرگسالان ۲۰ تا ۴۰ ساله به این اختلال مبتلا هستند. ضمن این‌که این اختلال در میان زنان شایع‌تر از مردان است.

میدان حرکتی مفصل گیجگاهی فکی
مفصل گیجگاهی فکی، یکی از پیچیده‌ترین مفصل‌ها در بدن انسان است. اگر بخواهیم ساده‌تر بگوییم، این مفصل نوعی لولای کشویی است که اجازه می‌دهد فک ما انسان‌ها به طرف بالا و پایین، چپ و راست، و عقب و جلو حرکت کند. علاوه بر استخوان‌ها و مفصل‌ها، تکه‌های غضروفی کوچکی با بافت نرم نیز وجود دارند که مثل کمک فنر یا ضربه‌گیر عمل می‌کنند و در نتیجه نقش مهمی برای محافظت از استخوان‌ها در برابر ساییدگی و فرسودگی ایفا می‌سازند.
علائم اختلال مفصل گیجگاهی فکی (TMD)

اگر کسی به اختلال مفصل گیجگاهی فکی مبتلا باشد، احتمالا با این علائم مواجه خواهد شد:
– احساس درد در یکی از مفصل‌های فکی یا در هر دوی آن‌ها
– گوش‌درد
– احساس درد موقع جویدن
– احساس درد در گردن یا صورت
– سفتی عضلات در فک
– تغییر در نحوه قرار گرفتن دندان‌ها روی همدیگر
اگر موقع حرکت فک صدایی شبیه به کلیک می‌شنوید، این صدا نشانه ابتلا به TMD نیست، مگر این‌که دیگر علائم این اختلال مانند درد نیز با این صدا همراه باشند. در واقع، فک بسیاری از آدم‌ها موقع باز و بسته شدن سر و صدا دارد.

علت‌های اختلال مفصل گیجگاهی فکی
همیشه و در همه موارد مشخص نیست که این اختلال چه علتی دارد. با این‌حال شایع‌ترین علت تا به امروز، خارج شدن تکه غضروفی این مفصل از جای طبیعی خودش است. از دیگر علت‌های ابتلا به این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– آسیب‌دیدگی یا دررفتگی فک
– ردیف نبودن دندان‌ها یا وجود اشکال در محل قرارگیری فک
– دندان‌قروچه کردن
– ابتلا به آرتریت که می‌تواند به بافت غضروفی مفصل گیجگاهی فکی آسیب برساند

آیا ارتودنسی موجب اختلال مفصل گیجگاهی فکی می‌شود؟
بسیاری از افراد بر این باورند که سیم‌کشی ارتودنسی یا دیگر شیوه‌های درمانی ارتودنسی که برای صاف کردن و ردیف کردن دندان‌ها به‌کار می‌روند، می‌توانند باعث ابتلا به اختلال مفصل گیجگاهی فکی شوند. اما واقعیت این است که تا به امروز هیچ کدام از تحقیقات علمی وجود چنین رابطه‌ای را تایید نکرده‌اند.

شیوه تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی
اگر فردی دارای علائم این اختلال باشد، پزشک یا دندان‌پزشک دنبال نشانه‌های تحریک یا التهاب در فک خواهد گشت، به صدای کلیک‌مانند فک یا صداهای موقع فشردن دندان‌ها روی همدیگر گوش خواهد کرد و میدان حرکتی فک را در همه جهت‌ها مورد بررسی قرار خواهد داد. روند تشخیص برای بعضی از افراد به بررسی با اشعه X یا دیگر شیوه‌های تصویربرداری نیاز دارد تا پزشک یا دندان‌پزشک بتواند تصویر واضحی از فک به‌دست بیاورد.

درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی
پزشک یا دندان‌پزشک به احتمال زیاد توصیه‌هایی برای درمان ارائه خواهد کرد که پیگیری‌شان ساده است. این توصیه‌های درمانی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
– استفاده از داروهای مسکّن بدون نسخه
– قرار دادن کمپرس‌های گرم یا سرد روی فک
– خوردن غذاهای نرم‌تر و آبکی‌تر
– محدود کردن میدان حرکتی فک تا حد ممکن

تمرینات لازم برای کشیدن فک و استراحت دادن به آن
– دوری از جویدن آدامس یا جویدن ناخن‌ها
– دوری از استرس
دندان‌قروچه کردن، فشردن دندان‌ها روی همدیگر و سفت کردن در مواقع عصبانیت یا مواجهه با استرس می‌تواند باعث ابتلا به مشکلات مربوط به فک شود. بنابراین دندان‌پزشک یا پزشک می‌تواند راه‌های مختلفی را به فرد برای کاهش سطح استرس توصیه کند. کارهایی مثل ورزش کردن، مدیتیشن یا تفریحات روزانه می‌توانند در کاهش استرس موثر باشند. گاهی اوقات هم ضروری است که فرد به روان‌شناس یا متخصصان حوزه سلامت روان مراجعه کنند.

اقدامات اولیه برای درمان مشکل مفصل گیجگاهی فکی
اگر فردی علی‌رغم انجام دادن توصیه‌های درمانی ذکرشده و تلاش برای کاهش استرس همچنان از اختلال مفصل گیجگاهی فکی رنج ببرد، پزشک یا دندان‌پزشک می‌توانند یک یا چند مورد از شیوه‌های کمکی زیر را توصیه کنند:
– تجویز داروهای ضددرد یا تسکین‌دهنده‌های عضلانی
– استفاده از محافظ پلاستیکی برای محافظت از دندان‌ها در ساعات خواب شبانه (نایت گارد)
– انجام درمان ارتودنسی برای اصلاح رابطه فکی و برطرف کردن مشکل در جویدن
– تزریق داروهای ضدالتهابی مانند استروئیدها به عضلات فک برای تسکین درد

درمان‌های دندان‌پزشکی برای رفع مشکل مفصل گیجگاهی فکی
گاهی اوقات لازم است که فرد مبتلا به اختلال مفصل گیجگاهی فکی به روش‌های درمانی تخصصی دندان‌پزشکی نیاز داشته باشد. این روش‌ها شامل چنین مواردی هستند:
– روکش کردن دندان‌ها برای تغییر وضعیت روی‌هم قرار گرفتن دندان‌ها
دندان‌پزشک می‌تواند بعضی از دندان‌ها را سوهان بکشد (اجاست کند) تا دهان به‌صورت عادی بسته شود
– آرتروسنتز: بافت اسکار ناشی از بیماری‌های التهابی مانند آرتریت با این روش پاک‌سازی می‌شود
– آرتروسکوپی: پزشک از لوله خاصی برای فرستادن ابزارهای کوچک جراحی به سمت مفصل‌های فک استفاده می‌کند
درمان با لیزر کم‌توان (Low-level laser): نور مادون قرمز به سمت مفصل و بافت‌های اطراف آن فرستاده می‌شود تا درد را کاهش دهد

عمل جراحی برای رفع مشکل مفصل گیجگاهی فکی
اگر فرد با مشکلات جدی مانند مشکل ساختاری در فک مواجه باشد، احتمالا به عمل جراحی نیاز پیدا خواهد کرد. پزشک در این عمل جراحی، مفصل را برای رفع مشکل باز می‌کند یا در بعضی موارد حتی روند جایگزین‌سازی مفصل را در پیش می‌گیرد.

منبع:دندانه