دندانپزشکی معلولان و سالمندان در گفتگو با دکتر شروان شعاعی

 

باید به داد سلامت سالمندان و معلولان برسیم

دکتر «شروان شعاعی» ۴۴ ساله است و سال ۱۳۷۴ از دانشکده دندان‌پزشکی کرمان فارغ التحصیل شد. اولین بیمارش پس از دانش‌آموختگی یک معلول بوده و تا امروز که حدود بیست سال از آن زمان می‌گذرد با حضور هفتگی و مستمر در مراکز دندان‌پزشکی ویژه معلولان ذهنی و جسمی، برای درمان بخشی از افراد جامعه تلاش کرده است که معمولا دندان‌پزشکان رقبت چندانی به ارایه خدمات به آنها ندارند. او اکنون یکی از دندان‌پزشکان با تجربه و صاحب‌نظر در حوزه درمان سالمندان و معلولان است. علاوه بر این دستی هم در کار تحقیقات نظام سلامت و آموزش محیط زیست دارد.
با او درباره درمان‌های دندان‌پزشکی معلولان و شرایط و تفاوت‌های آن با ارایه خدمات دندان‌پزشکی به افراد سالم به گفتگو نشستیم.

جناب دکتر شعاعی! ارایه خدمات‌ دندان‌پزشکی به معلولان چه تفاوتی با بیماران عادی دارد؟
معلولیت طیف بسیار گسترده‌ای دارد؛ یکسری معلولیت‌های جسمی داریم که مشکل خاص ذهنی ندارند اما از طرف دیگر معلولیت‌های ذهنی که معمولا با درصدی از مشکلات جسمی نیز همراه است نیز در این گروه قرار دارند. افرادی که صرفا معلولیت‌های جسمی دارند معمولا در بیشتر مواقع مثل افراد عادی به نظر می‌رسند البته با کمی مشکلات فیزیکی. برای این افراد در مقایسه با افراد معمولی باید موارد خاصی را راعایت کرد و درمان آن‌ها نیاز به ابزار‌ها و تکنیک‌های خاص دارد. هرچه به سمت معلولیت‌های شدید جسمی و بخصوص ذهنی برویم کار چه از نظر کنترل رفتاری‌ و چه از نظر شناخت، مشکل و طرح درمان پیچیده‌تر می‌شود. در درمان این افراد چون نمی‌توانیم با فرد ارتباط برقرار کنیم تا درد را برایمان توضیح دهد کار مشکل‌تر است. به نوعی مثل درمان برای کودکان و نوزادان است که فقط باید با نشانه‌ها به نتیجه رسید. به همین دلیل ارائه خدمات به این افراد گاهی بسیار سخت و نشدنی است و ما تا آنجا که ممکن است روی یونیت و اگر نتوانیم از روش‌های بیهوشی برای درمان استفاده می‌کنیم. نکته بسیار مهم در این میان «طرح درمان» است. یعنی طرح درمان برای یک بیمار معلول در جاهایی با بیمار عادی متفاوت است، درنتیجه نمی‌توان فقط با دانش دندان‌پزشکی عادی، کار دقیقی را برای این افراد انجام داد.

طرح درمان که به آن اشاره کردید چیست؟
چیز عجیبی نیست؛ اینکه می‌گوییم طرح درمان یعنی با یک نگاه کلی دهان را دیده و تصمیم بگیریم چه کار کنیم. مهم این است که نگاه ما کلی‌نگر باشد.
به نظر من مشکل بسیار بزرگ امروز دندان‌پزشکی معلولان ما طرح درمان و پروتکل‌های پیشگیری است. متاسفانه ما پروتکل‌های شناخته شده زیادی نداریم و افراد هم خیلی راهکارهای پیشگیری را برای معلولان چه در خانه و چه در مراکز نگهداری انجام نمی‌دهند.

دندان‌پزشکان در شهرهای مختلف تا چه حد پذیرای بیماران کم‌توان ذهنی و معلول هستند؟
متاسفانه افراد بسیار کمی این کار را انجام می‌دهند، البته سه دلیل دارد: اول اینکه افراد دانش این کار را ندارند. دوم امکاناتش را ندارند و سوم افراد صبر و حوصله انجام این کار را ندارند.

آیا دندان‌پزشکان در دوران تحصیل برای ارایه خدمات به افراد کم‌توان ذهنی و جسمی آموزش‌های لازم را دریافت می‌کنند؟
به شکل دقیق خیر، در بحث دندان‌پزشکی جامعه‌نگر یا دندان‌پزشکی کودکان مطالب جزئی می‌خوانند که اصلا کافی نیست. یادگیری این مطالب به صورت تئوری امکان پذیر نیست و باید عملی صورت گیرد، یعنی پزشک باید درباره آن مطالعه کند، دوره ببیند، بیمار ببیند تا بتواند یاد بگیرد. در «کریکولوم» جدید دندان‌پزشکی که من افتخار داشتم در بخشی از آن فعالیت کنم مطالبی وارد شده است ولی اینکه چقدر قابل پیاده شدن باشد یا اینکه چقدر گره‌گشا باشد هنوز از نظر من جای سوال دارد.

آیا مرکز آموزشی برای آموزش شیوه ارایه خدمات به افراد کم توان وجود دارد؟ یا توانایی ارایه خدمات به این افراد به شکل تجربی شکل می‌گیرد؟
متاسفانه هیچ مرکز آموزشی برای این کار وجود ندارد و افراد فعال در این حوزه به صورت آزمون و خطا و تجربی این توانایی را به دست آورده‌اند. هم‌اکنون دوره‌هایی برای متخصصان دندان‌پزشک کودک به عنوان دوره فلوشیپ دندان‌پزشکی بیمارستانی تعریف شده است. اما این دوره فلوشیپ همه مشکل را حل نمی‌کند. مساله دیگر اینکه دندان‌پزشکان متخصص کودکان تا سن دوازده سالگی کودکان را می‌پذیرند؛ پس معلولان بالای دوازده سال چه می‌شوند؟ مهم‌ترین نکته این است که باید دندان‌پزشکان عمومی ما آموزش ببینند و در مطب خود یا در مراکز نگهداری خاص این افراد یا در بخش خصوصی خدمت کنند.

آیا تلاشی برای افزودن بحث ارایه خدمات دندان‌پزشکی به «کریکولوم آموزشی دندان‌پزشکی» انجام شده است؟
می‌توانم به جرات بگویم عمده تلاش برای این کار را من انجام می‌دهم. مدتهاست دنبال این قضیه هستم که حالا نه به شکل کریکولوم بلکه به صورت راهنمایی‌های بالینی برای این کار تهیه شود. بیشتر از یک سال است که با وزارت بهداشت در حال کار روی این پروژه هستیم و به جاهای خوبی رسیدیم، تقریبا پروپوزال کار نوشته شده است و امیدوارم بتوانیم آن را به زودی ارائه کینم و قدم‌های اولیه برداشه شود. چند سال است که من در مراکزی که کار می‌کنم درخواست کردم روی این قضیه کار شود؛ متاسفانه خیلی استقبالی نشده است.
خلاصه چون در مراکز معلولان از این بحث استقبال نشد من به مراکز علمی و تحقیقاتی روی آوردم و یک پروتکلی هم برای سازمان بهزیستی آماده کرده‌ام. درست آخرین روز پارسال، نزد رئیس سازمان بهزیستی رفتم و ایشان نیز از این طرح بسیار استقبال کردند و از من خواستند طرحی را یک ماهه آماده کنم و ما هم آخر فروردین طرح را آماده کردیم اما به علت مشغله‌های کاری که رییس بهزیستی داشت هنوز فرصت نشده تا روی آن کار شود. امیدوارم که آنجا به شکل فراگیر با آن موافقت شود و بتوانیم کار کنیم.

چه سازمان‌ها و مراکزی در زمینه ارایه خدمات دندان‌پزشکی از معلولان حمایت می‌کنند؟
متاسفانه دندان‌پزشکی معلولان دارای ساختار منظم و پشتیبان نیست و افراد بیشتر از طریق بهزیستی معرفی شده و درمان می‌شوند.

در چه صورتی خدمات دندان‌پزشکی برای معلولان تحت بیهوشی انجام می‌شود؟
مواقعی که مشکلات دندانی بیمار معلول زیاد است و لاجرم تعداد جلسات را بالا می‌برد یا به دلیل عدم کنترل رفتاری ما نمی‌توانیم روی یونیت و با استفاده از روش‌های موجود یا آرامبخش‌ها کار کنیم، کار را به اتاق عمل و بیهوشی می‌بریم.

خدمات دندان‌پزشکی تحت بیهوشی چه تفاوت‌هایی با حالت عادی دارد؟
همیشه بیهوشی برای تمام افراد با درصدی خطر همراه است. در مورد معلولان ممکن است درصدش بیشتر باشد؛ درنتیجه متخصص بیهوشی باید تجربه بیشتری داشته باشد. دوم اینکه کار بین متخصص بیهوشی و دندان‌پزشک خیلی تعریف شده نیست، حداقل سال‌های اولیه، یعنی بیست سال پیش که شروع این کار بود اصلا تعریفی برای آن وجود نداشت و به نظر من برگزاری دوره‌های دندان‌پزشکی بیمارستانی لازم است. به این ترتیب هم دندان‌پزشکان ما در این دوره شرکت می‌کنند و با مبانی بیهوشی آشنا می‌شوند و هم مبانی اتاق عمل، اصول کار اتاق عمل را بهتر فرا می‌گیرد و از طرف دیگر نیز متخصص بی‌هوشی با مسائل دندان‌پزشکی آشنا می‌شود.
به هر حال چون بیمار کاملا در اختیار است می‌توانیم کل کار را برای بیمار در یک جلسه و در ‌‌نهایت دو جلسه انجام دهیم.
دومین تفاوت این است که به دلیل لوله گذاری‌ها‌، در بعضی مواقع زبان بیمار ایجاد دردسر می‌کند و با محدودیت‌هایی روبه رو می‌شویم ولی در مجموع بیهوشی به ما کمک می‌کند که حجم بالایی از کار را با کیفیتی بالا‌تر و در مدت زمان بسیار کمتر برای بیمار انجام دهیم.

امکانات اتاق عمل و بیهوشی تا چه حد در شهرهای مختلف برای ارایه خدمات به معلولان وجود دارد؟
من در حال حاضر در سه مرکز فعالیت می‌کنم: آسایشگاه کهریزک که در حقیقت مددجوهای خودمان هستند، مرکز بچه‌های آسمان که باز از مددجویان ما هستند و مرکز وردآورد که از تمام کشور به آنجا بیمار فرستاده می‌شود.

شما با چه انگیزه و هدفی شروع به ارایه خدمات دندان‌پزشکی به افراد کم‌توان ذهنی و جسمی کردید؟
من علاقه داشتم و وظیفه خودم می‌دانستم که بخشی از زمانم را برای این افراد بگذارم. من کارم را از کهریزک شروع کردم و نکته‌اش هم این بود که چون همیشه با پدربزرگ و مادربزرگ‌هایم زندگی کرده بودم و به نوعی به سالمندان مدیون بودم، در اصل برای خدمت کردن به آنان به کهریزک رفتم. در کهریزک معلولان هم در کنارسالمندان حضور داشتند و بصورت تجربه و آزمون و خطا یاد گرفتم و کار را با دانش عمومی آغاز کردم و از اینکه به نوعی به آن‌ها کمک می‌کنم رضایت قلبی دارم.

این فعالیت را از چه سالی آغاز کردید؟
از سال ۱۳۷۴ شروع به کار کردم و اولین بیماری که بعد از فارغ التحصیلی‌ام دیدم یک معلول بود.

آیا در این زمینه تجربه و دانش قبلی داشتید؟ آیا در این زمینه الگویی داشتید؟
خیر الگویی نداشتم البته نمی‌توانم ادعا کنم و خودم را بنیان‌گذار بدانم چون افراد زیادی پیش از من فعالیت‌های خوبی انجام داده‌اند اما من به نوع خاصی این کار را شروع کردم و در مراکز مختلفی بودم و این مسئله باعث شده است دید و تجربه بیشتری پیدا کنم. چون دوست داشتم این کار به صورت آکادمیک باشد صرفا به عنوان یه خیِّر کار نکردم. من معتقدم می‌توانیم دانش دندان‌پزشکی معلولان را تولید و به دنیا صادر کنیم.

و اما حرف آخر…
امیدوارم ارایه خدمات دندان‌پزشکی به گروه‌های ویژه، بخصوص سالمندان و معلولان، روال جاری همکاران من ‌شود و در کریکولوم آموزش ما بیاید. امیدوارم دوره‌های آموزشی بازآموزی شامل حال این مطالب ‌شود و بسیار امیدوارم نخستین کنگره دندان‌پزشکی سالمندان و معلولان را در کشور برگزار کنیم.

منبع:دندانه