نگاهی تاریخی به پیدایش انجمن‌های صنفی دندانپزشکی

 

انجمن دندان‌پزشکی امریکا (American Dental Association) یکی از معتبر‌ترین نهادهای صنفی دندان‌پزشکی جهان است که قدمت دیرینه‌ای دارد. در پس این قدمت دیرینه تاریخچه بسیار جالبی هم قرار دارد که شاید دانستن آن برای ما دندان‌پزشکان امروزی که با انبوه مشکلات حرفه‌ای تهدیدکننده کار و صنفمان مواجه هستیم، خالی از لطف نباشد.

در این مطلب نگاه کوتاهی داریم به سابقه و قدمت نهادهای دندان‌پزشکی دنیا.

اولین نهاد صنفی دندان‌پزشکی دنیا
اولین نهاد صنفی دندان‌پزشکان ایالات متحده امریکا، اولین بار با نام جامعه جراحان دندان امریکا (American Society of Dental Surgeons) در سال ۱۸۳۴ بنیان گذاشته شد اما آنچه که ما امروزه به عنوان ADA می‌شناسیم در واقعه در سال ۱۸۵۹ بنیان نهاده شده است. نکته جالب اینکه انجمن دندان‌پزشکی ایران هم که امروزه درواقع نهاد صنفی مادر دندان‌پزشکان ایران است، مسیر مشابهی را در سیر تکاملی خود طی کرده است و ابتدا با نام جامعه دندان‌پزشکان ایران در سال ۱۳۴۱ شروع به کار کرد.

سندیکا‌ها در دنیا
تاریخچه پیدایش نهادهای صنفی یا به اصطلاح سندیکا‌ها برای اولین بار به قرن هیجدهم در انگلستان برمی‌گردد و اساس این سندیکا‌ها هم کارگری بوده است؛ اما نهادهای علمی مربوط به پزشکان، نهادهای نسبتاً جدیدتری هستند و کارکردهای اختصاصی‌تری دارند.
جامعه پزشکی بریتانیا (BMA) در سال ۱۸۳۲ با حضور پنجاه نفر از پزشکان و جراحان بنیان گذاشته شد. ژورنال معروف این انجمن که یکی از معتبر‌ترین ژورنال‌های پزشکی دنیا در حال حاضر است از سال ۱۸۵۷ منتشر می‌شود! در سال ۱۸۷۸ پایه جامعه دندان‌پزشکی بریتانیا (BDA) بنیان گذاشته شد.
FDI یا فدراسیون بین‌المللی دندان‌پزشکی که یک نهاد بین‌المللی دندان‌پزشکی دنیاست در سال ۱۹۰۰ بنیان گذاشته شده است.

نکاتی در مورد پیدایش انجمن دندان‌پزشکان امریکا
اگر به پیدایش اولین نهاد صنفی دندان‌پزشکی دنیا یعنی انجمن دندان‌پزشکان امریکا برگردیم متوجه نکات بسیار جالبی در مورد قدمت آن می‌شویم! این نهاد در واقع نه تنها قدیمی‌ترین نهاد صنفی دندان‌پزشکی دنیاست بلکه یکی از قدیمی‌ترین نهادهای صنفی دنیا هم به شمار می‌رود! اگر بخواهیم مقایسه‌ای صورت دهیم بهتر است به انجمن قلم امریکا (PEN) اشاره کرد که در سال ۱۹۲۲ تأسیس شده و انجمن نویسندگان امریکا که (Writers Guild of America) در سال ۱۹۵۴ تأسیس شده است. جالب‌تر اینکه اتحادیه ملی نویسندگان امریکا (NWU) در سال ۱۹۸۲ تأسیس شده و نهاد بسیار نوپایی به شمار می‌رود! این بدان معناست که قبل از نویسندگان امریکا، دندان‌پزشکان امریکا به فکر تأسیس یک نهاد صنفی برای خود افتادند و این قضیه دلایل مفصلی دارد. در ۱۸۵۹ که ADA به همت بیست و شش نفر از دندان‌پزشکان آن دوره امریکا در کنار آبشار نیاگارا تشکیل شده، دندان‌پزشکی رشتهٔ تثبیت شده‌ای نبود. در ۱۸۶۱ زمانی که انجمن دندان‌پزشکان قرار بود اولین گردهم‌آیی سراسری خود را برگزار کند، با شروع جنگ‌های داخلی امریکا این همایش کنسل شد! نکتهٔ بسیار جالب اینکه اولین کداخلاقی دندان‌پزشکی در سال ۱۸۶۶ توسط انجمن دندان‌پزشکی امریکا منتشر شد و اولین راهنمای بهداشت و پیشگیری برای بیماران در سال ۱۹۰۸ منتشر شد که در آن روی دوبار مراجعه سالیانه به دندان‌پزشک برای ویزیت دوره‌ای تاکید شده بود!

اما اگر به دلایل اینکه چرا دندان‌پزشکان امریکا آن‌قدر زود و قبل از بقیهٔ صنوف به فکر تأسیس نهاد صنفی افتادند برگردیم نکات جالبی را متوجه می‌شویم. در آن دوره یعنی قبل از ۱۸۳۴ حیطهٔ کاری مشخص برای دندان‌پزشکانی که آموزش رسمی دیده‌بودند و افرادی که تجربی کار می‌کردند و افراد شیاد و کلاهبردار وجود نداشت. تعداد زیادی به اسم درمانگر به رفع مشکلات دندانی مردم مشغول بودند و بسیاری از آن‌ها اصلاً آموزش ندیده بودند و موجب صدمه به مراجعین خود می‌شدند. بنابرین دندان‌پزشکان آموزش دیده آن‌دوره تصمیم گرفتند که با تشکیل یک نهاد صنفی ضمن بالابردنشان و منزلت حرفهٔ خود، حساب خود را از بقیه افراد آموزش ندیده‌ای که در حیطهٔ درمان دندان‌پزشکی دخالت می‌کردند جدا کنند. به این ترتیب یک عنوان و پرستیژ ویژه برای اولین بار در دنیا برای شغل جدیدی به نام دندان‌پزشک ایجاد شد و حساب آن از دلاک‌ها، تجربی‌ها و عناوین مختلفی که سعی داشتند از راه درمان مشکلات دهان و دندان مردم ارتزاق کنند جدا شد! جالب اینجاست که امروزه ما در ایران به عنوان دندان‌پزشک هنوز با دخالت افراد فاقد صلاحیت در درمان دندان‌پزشکی مواجه هستیم و هنوز این معضل در کشورما به طور کامل حل نشده است!

جامعه دندان‌پزشکان امریکا با تشکیل یک نهاد منسجم یک تهدید بزرگ (زیر سؤال بودن هویت دندان‌پزشک) را به یک فرصت تبدیل کنند و هم اکنون این نهاد، پیش‌آهنک همهٔ حرکت‌های جدید در دندان‌پزشکی معاصر دنیاست است و رویکرد و نظرات آن در بیشتر جامعهٔ دندان‌پزشکی دنیا به عنوان معیار و میزان در نظر گرفته‌می‌شود.

نکته بسیار قابل تأمل این است که اولین حرکت اولین نهاد صنفی دندان‌پزشکان در مورد ممنوعیت استفاده از آمالگام بود! این نهاد در آن‌زمان اعضای خود را مجبور کرد که پیمان‌نامه عدم استفاده از آمالگام را امضا کنند. امضای این پیمان اولین جنگ آمالگام را به وجود آورد که البته تا امروز ادامه‌دارد. البته انجمن دندان‌پزشکی امریکا بعد‌ها آمالگام را به عنوان بک ماده بی‌خطر برای پرکردن دندان به رسمیت شناخت. شایان ذکر است که در آمالگام‌های آن دوره از درصد بالاتری از جیوه استفاده می‌شد، به خاطر مس کم کروژن زیادی داشتند و حاوی فاز مضر گاما-دو بودند. جنگ آمالگام در واقع می‌خواست قدرت صنفی و بسیج سازمانی این نهاد نوپا را به رخ بکشاند. متعاقب تشکیل نهاد صنفی دندان‌پزشکی و با پشتیبانی این نهاد اولین دانشکده رسمی دندان‌پزشکی دنیا در بالتیمور شروع به تربیت جراح-دندان‌پزشک کرد. در واقع می‌توان تولد هویت مستقل دندان‌پزشک را مدیون پیدایش اولین نهاد صنفی دندان‌پزشکان دنیا در امریکا بدانیم. وقتی بدانیم که در انگلستان تا ۱۹۲۱ عنوان مستقل دندان‌پزشک (برای افرادی که آموزش اختصاصی در این رشته دیده‌بودند) هنوز به رسمیت شناخته نشده بود، بیشتر به اهمیت این قضیه پی‌میبریم.

سابقه نهادهای صنفی در ایران
شاید به طور تاریخی اولین نهادهای صنفی در ایران که کارکرد صنفی واقعی داشتند، نهادهای بازار و روحانیت باشند. در طول تاریخ واکنش‌های اعتراضی این نهاد‌ها، به ارکان اصلی قدرت با حرکت‌هایی مانند بستن بازار به طور هماهنگ و یا تعطیل کردن کلاس‌های درس و مهاجرت توسط روحانیت به کرات به عنوان مثال قابل ذکر هستند. برای مثال در جریان تحریم تنباکو، به خوبی می‌توان قدرت تأثیر و نفوذ نهاد روحانیت بر مردم را در آن دوره مشاهده کرد.

اگر بخواهیم از اولین سندیکاهای رسمی تشکیل شده در ایران که اساس «کارگری» داشتند صرف نظر کنیم و به سراغ سندیکاهای علمی برویم، باید اشاره کرد که در ایران تشکیل انجمن‌های علمی قدمتی دیرینه دارد. اولین انجمن علمی ایران با نام «جمعیت فیزیک و شیمی ایران» در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی با حضور تعدادی از فیزیکدانان کشور در آزمایشگاه فیزیک دانشکده علوم دانشسرای عالی آغاز به کار کرد در حدود سال ۱۳۲۰ «کانون مهندسین ایران»، «مجمع وکلای دادگستری» و «انجمن مامایی ایران» نیز فعالیت خود را آغاز کردند. در دهه ۱۳۳۰، «انجمن پزشکی» فعالیت خود را شروع به کار کرد که برخلاف امریکا، قدمت آن از انجمن دندان‌پزشکان بیشتر است؛ اما آنچه که بیشتر کارکرد صنفی برای جامعه درمانگران ایران اعم از پزشک، دندان‌پزشک، داروساز و … داشته است سازمان نظام پزشکی ایران است که علیرغم همهٔ مسائلی که در مورد ساختار آن و ارتباط آن با نهادهای قدرت مطرح است، نهادی صنفی است که اعضای آن با رأی خود اعضا انتخاب می‌شوند. این سازمان در واقع هم نهاد مدافع حقوق صنفی ارائه کنندگان خدمات درمانی و هم نهاد مدافعشان و منزلت درمانگران است و نهادی خودنظارتی است. در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی اولین قانون نظام پزشکی در مجلس شورای ملی تصویب شد. اولین انتخابات هیات مدیره نظام پزشکی در سال ۱۳۴۷ هجری شمسی انجام شد و فعالیت رسمی نظام پزشکی از آن زمان آغاز گردید. از آن زمان تاکنون نظام پزشکی فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده است. گاهی قربانی سیاست‌زدگی شده و بعضاً هم از اهداف صنفی اولیه خود فاصله گرفته است؛ اما در حال حاضر خانهٔ همهٔ دست‌اندرکاران طبابت در جامعه، نظام پزشکی است و علیرغم تمام کاستی‌ها و بی‌مهری‌ها، نقش بی‌بدیلی در جفظشان و منزلت درمانگران دارد.

نهادهای علمی و صنفی به چه دردی می‌خورند؟
اهداف انجمن‌های علمی و صنفی صرفاً در جهت تأمین منافع اعضای خود نیستند. قدرتمندی این نهادهای صنفی و انجمن‌ها شاید به‌‌ همان اندازه که به نفع اعضایشان است به نفع بیماران و جامعه نیز هست. چراکه در این انجمن‌ها استانداردهای جدید و به‌روز برای تشخیص و درمان تبیین می‌شود. دوره‌های آموزش مداوم برگزارشده و در جهت یافتن راه‌های صحیح برای مشکلاتی درمانی هم‌اندیشی می‌شود. اطلاع‌رسانی در مورد مسائل روز صورت‌میگیرد و برای مشکلات قدیمی راه‌حل‌های جدید پیدا می‌شود. در ضمن این نهاد‌ها نهادهای خود اصلاحگر هستند. اگر به هر دلیل یکی از اعضای این نهاد‌ها و انجمن‌ها خطایی در درمان خود صورت می‌دهد، از طریق این نهاد‌ها و با مکانیسم خود اصلاحی ممکن است که مسئله را حل کرد. تعامل و هماهنگی با سایر گروه‌های اجتماعی و رایزنی با نهادهای قدرت در جهت تأمین بیشتر منافع صنفی و منافع بیماران از دیگر نقش‌های نهادهای صنفی دندان‌پزشکی می‌تواند باشد.

منبع:دندانه