سرطان دهان، عوامل خطرساز و راه‌های تشخیص

 

سرطان دهان پنجمین سرطان شایع بدن محسوب می‌شود. شیوع سرطان دهان با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد و تقریباً ۹۵ درصد از موارد این سرطان پس از ۴۰ سالگی رخ می‌دهد.

دکتر نفیسه مومنی
سرطان از سلولهای تشکیل دهنده بافت‌ها منشاء می‌گیرد درحالت طبیعی، در هر بافت سلول‌ها رشد کرده و در هنگام نیاز بدن تقسیم و بعد از پیر شدن از بین رفته و سلولهای جدید جایگزین آن‌ها می‌شوند. اگر این روند دچار اشکال شود و سلولهای جدید بدون نیاز به آن‌ها بی‌رویه تکثیر شوند و از طرف دیگر سلولهای پیر نیز از بین نروند، یک توده سلولی ایجاد که تومور نامیده می‌شود. تومور‌ها ممکن است از نظر مشی، خوش خیم یا بدخیم باشند.
تومورهای خوش خیم مشی بالینی خوبی داشته و معمولاً قابل برداشتن بوده و عود آن‌ها نیز نادر است. مهم‌ترین مسئله در رابطه با این تومور‌ها، پخش نشدن (عدم متاستاز) سلولهای آن در بافت‌های اطراف و سایر قسمتهای بدن است. تومورهای خوش خیم به ندرت زندگی فرد را به خطر می‌اندازند.
به تومورهای بدخیم واژه سرطان اطلاق می‌شود و در اغلب مواقع بعد از برداشت دوباره رشد می‌نمایند، سلولهای این تومور‌ها می‌توانند در بافت‌ها و اعضای اطرافشان و همچنین در سایر بخشهای بدن منتشر شوند (متاستاز) و در آنجا تومور جدیدی را ایجاد نمایند. تومورهای بدخیم معمولاً زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند و خطرناک هستند.

سرطان دهان
سرطان دهان پنجمین سرطان شایع بدن محسوب می‌شود و حدود ۴ درصد از تمام موارد سرطان را در جهان بدخیمی ناحیه حفره دهان تشکیل می‌دهد. شیوع سرطان دهان با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد و تقریباً ۹۵ درصد از موارد این سرطان پس از ۴۰ سالگی رخ می‌دهد. نسبت ابتلای مردان به سرطان دهان، سه برابر بیشتر از زنان است و به ترتیب ۵ درصد و ۲ درصد از کل موارد سرطان در مردان و زنان را سرطان حلق و دهان تشکیل می‌دهد.
سلولهای تومورال در سرطان حفره دهان، در بافتهای این ناحیه رشد می‌یابند که شامل لب، مخاط پوشاننده سطح داخلی لب‌ها و گونه‌ها، دو سوم جلویی زبان، لثه فک بالا و پائین، کف دهان و سقف دهان (کام) و ناحیه کوچکی در پشت دندان عقل (مثلث رترومولار) است. شایع‌ترین محل وقوع سرطان دهان ابتدا لب و سپس زبان و کف دهان است.
نزدیک به ۹۵ درصد از سرطانهای دهان از نوع سرطان سلول سنگفرشی است که مخاط دهان را می‌پوشاند. این سرطان یکی از شایع‌ترین انواع سرطان و یکی از ده علت شایع مرگ و میر در سطح جهان محسوب می‌شود. این سلولهای تومورال از طریق مسیر گره‌های لنفاوی در سایر قسمت‌های بدن پخش می‌شود و اغلب نزدیک‌ترین محل درگیری آن‌ها غدد لنفاوی گردنی است.

عوامل خطرساز در ایجاد سرطان دهان
آسیب‌شناسی دقیق سرطان دهان هنوز به درستی مشخص نیست و طریقه ایجاد آن احتمالاً چند عاملی است و براساس مطالعات صورت گرفته به نظر می‌رسد که به بیش از یک عامل جهت ایجاد این سرطان نیاز است.
عاملهای شناخته شده مسبب این امر:
دخانیات: خطر ایجاد سرطان در افرادی که سابقه مصرف دخانیات دارند نسبت به سایرین بیشتر است. این خطر با سن شروع اعتیاد و تعداد سیگاری که شخص در هر روز می‌کشد رابطه نزدیکی دارد. به این ترتیب که هرچه سن کمتر و تعداد سیگار مصرفی در هر روز بیشتر باشد، خطر ایجاد سرطان بیشتر خواهد بود و از طرف دیگر ترک کردن سیگار نیز موجب کاهش ریسک سرطان در این افراد می‌شود. استفاده از سایر انواع تنباکو هم مانند پیپ، تنباکوی جویدنی و… نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
الکل: استفاده توأم از الکل و سیگار خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش می‌دهد. ابتلا به بعضی بیمار‌ها همچون سیفلیس، قرارگرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید (سرطان در ناحیه لب)، کم خونی، سوءتغذیه، اشعه یونیزان سرطانزاهای محیطی، برخی نیز ژنتیک را در ایجاد این بیماری مهم دانسته‌اند. از طرف دیگر مطالعات نشان داده‌اند که مصرف میوه و سبزیجات به مقدار کافی احتمالاً در جلوگیری از رشد و نمو ضایعات سرطانی موثر است.

تشخیص
اکثر سرطانهای دهان در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شوند درواقع این ضایعات زمانی که بر اثر پیشرفت زیاد، منجر به ظهور علایم بالینی شده‌اند کشف می‌شوند و این موضوع سبب شده که پیش آگهی سرطان دهان در اکثر نقاط جهان خوب نباشد.
معاینه منظم و پریودیک دهان و دندان برای تشخیص زودرس ضایعات سرطانی و پیش سرطانی بسیار ضروری است چرا که ممکن است این ضایعات در مراحل اولیه بسیار کوچک و غیرقابل توجه باشند ولی با گذشت زمان پیشرفت کرده و بافت‌های دهان را تخریب نمایند.

برخی از علائم هشداردهنده سرطان فک و دهان
– وجود لکه (های) سفید، سفید و قرمز و یا قرمز رنگ یا تیره روی مخاط لب و دهان.
– وجود هر زخمی روی صورت، گردن و دهان که بیش از دو هفته باقی مانده و در این مدت بهبودی حاصل نشده باشد.
– هرگونه تورم یا برآمدگی روی لب‌ها، لثه‌ها یا سایر نواحی داخل دهان.
– خون ریزی مکرر از مخاط دهان.
– کرخی، بی‌حسی یا درد در هر ناحیه‌ای از صورت، دهان یا گردن.
– گلودردی که با گذشت زمان بهبود نمی‌یابد یا وجود احساس گرفتگی در حنجره و تغییر صدای مزمن.
– دشواری یا درد ضمن جویدن یا بلع.
– تورم فک، در افراد بی‌دندان‌گاه اختلال، در استفاده مناسب از دندان مصنوعی ایجاد می‌نماید.
– گوش درد.

برجستگی و تورم روی گردن
توصیه شده اگر یکی از این علائم در فرد مشاهده شود باید سریعا به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کند تا بافتهای سر و گردن و دهان بررسی شوند. البته ذکر این مطلب ضروری است که این علائم ممکن است به دلایل دیگری که شایع‌ترین آن‌ها عفونت است، ایجاد شده باشند و این علائم همیشه نشانگر سرطان نیستند.
اگر در معاینات مسئله غیرعادی از نظر پزشک مشاهده شود نمونه کوچکی از آن ناحیه تهیه شده و یا در بعضی موارد کل ضایعه برداشته وبرای مطالعه میکروسکوپی به آزمایشگاه آسیب‌شناسی فرستاده می‌شود تا به طور قطع مشخص شود که ضایعه سرطانی است یا خیر.

بروشور آموزشی سلامت دهان
منبع:مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع:دندانه