نقد صادق هدایت روی اشعار یک دندانپزشک

 

معرفی حکیم میرزا فضل الله رهبر نیریزی، دندان پزشکی که به وادی شعر نیز پا گذاشته بود

گویا پا کردن دندان‌پزشکان در کفش ادبا و شعرا سابقه دیرینه‌ای دارد، اما متاسفانه همیشه وانهادن کلبتین و بر گرفتن قلم نتیجه درخشانی نداشته است. در مجموعه یادداشت‌های پراکنده صادق هدایت (اردیبهشت ماه ۱۳۲۰) به مواردی بر می‌خوریم که شاعران نوظهور و بی‌مایه، از گزند طنز قلم صادق خان هدایت در امان نمانده‌اند .
این شاعران خود خوانده در بخشی تحت عنوان شیوه‌های نوین در شعر فارسی به باد طعنه گرفته شده اند. در این بخش صادق هدایت با تقسیم‌بندی آثار این شعرا به سبک‌هایی چون gangsterisme ,bandetonbanism ,vomitisme و… به نواختن شعرای نگون‌بخت پرداخته است. در این میان نامی از یک عضو جامعه دندان‌پزشکی نیز به چشم می‌خورد: «حکیم میرزا فضل الله رهبر نیریزی، طبیب دندان»

بخش‌هایی از یادداشت صادق هدایت در معرفی شیطنت‌آمیز و طنز آلود این دندان‌پزشک_ شاعر:
«شاعر شهیر مرام خود و سبب تالیف کتاب را در این ابیات بیان می‌کند:
اکثر قصد و مرامی چو به تالیف کتاب این بوده/ بر تالیف قلوب و دیگرش سهل معاشر بوده
بوده و هست تمنی و دگر مقصد اقصایی من/ که در آغوش کشند جمله امم دست اخوت بوده
بوده رهبر مترجی و تمنی به خداومند علیم/ چه که او هست مولف و سبب‌ها به اخوت بوده
ایضا درباره تنگدستان و دلسوزی به حال انان می‌فرماید:
گر جیب فقیر و داخلش میدیدی/ تهی ز همه چیز و سوراخش دیدی
در لبس درونش و دیگر وصله‌هاش/ ای کاش عزیزان کمکی می‌دیدی…»

در ادامه صادق خان به ذکر نمونه‌های دیگری از اشعار این همکار عزیز نیز پرداخته است که به منظور جلوگیری از سردرد، خوانندگان را از خواندن این ابیات معاف می‌کنم.
فقط به ذکر این نکته بسنده می‌نمایم که در پانویس یادداشت‌ها ذکر شده است که سروده‌های این شاعر- دندان‌پزشک علاوه بر چاپ به زبان فارسی، به زبان‌های دیگری نیز ترجمه شده‌اند و خود صادق هدایت نسخ معدودی از این کتاب را مشاهده کرده است که به بهای بیست و پنج ریال به فروش می‌رسیده‌اند. که با توجه به زمان نگارش یادداشت‌ها، یعنی حدود هشتاد سال قبل، به نظر مبلغ قابل توجهی می‌رسد و می‌توان حدس زد تمول مالی شاعر در چاپ، ترجمه و عرضه آثارش، جبران بی‌استعدادی او را کرده بوده است. به عبارتی سابقه در آوردن از مطب دندانپزشکی و خرج کردن در چاپخانه به تقریبا یک قرن قبل می‌رسد.

اما در جستجوی فضای مجازی تنها سرنخی که از این شاعر- دندان‌پزشک به دست می‌آید، سایت مشاهیر نی‌ریز است که تصریح کرده این دندان‌پزشک تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاه خود به پایان رسانده و در ادامه به سیر افاق و انفس پرداخته و در شهرهای بزرگ جهان از محضر اساتید دندان‌پزشکی بهره برده تا در این علم کامل گشته و در نهایت در قاهره کتابی نیز در زمینه دندان‌پزشکی به چاپ رسانده و به نام طبیب دندان معروف گشته است. همچنین در این منبع چنین درج شده که حکیم رهبر نیریزی علاوه بر طبابت دندان به ادبیات و شعر نیز واقف بوده و به سبب علاقه اروپاییان و آمریکاییان به زبان فارسی، کتابی تالیف کرده و «به نوعی آن را مترتب کرده که هر کس که دارای معرفت حروف فرنگی است، نطق زبان فارسی را نیز بداند…»
همچنین وی در زمینه شعر نیز صاحب‌نظر بوده و اشعار وی به زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده است.

متاسفانه در جستجوهای بیشتر سرنخی از کتاب دندان‌پزشکی مطبوع در قاهره، به قلم حکیم میرزا فضل الله نیریزی به دست نیاوردم، ولی شخصا امیدوارم سعی و تلاش ایشان در زمینه علمی، نتیجه بهتری از تلاش‌های ادبی داشته بوده باشد‌.

منبع:دندانه